เพื่อจะเข้าใจว่ามันเกิดขึ้นได้อย่างไร เราต้องย้อนกลับไปเมื่อเดือนเมษายนปี 2009
ในตอนนั้น ผมรวบรวมและนำทีมนักชีววิทยาทางทะเลหนุ่มสาวผู้กระตือรือร้นไปสำรวจหมู่เกาะไลน์ใต้อันห่างไกล และไร้ผู้อยู่อาศัยทางตอนกลางของมหาสมุทรแปซิฟิกเป็นครั้งแรก หมู่เกาะซึ่งเป็นของสาธารณรัฐคิริบาตีแห่งนี้ประกอบด้วย เกาะห้าเกาะ ตั้งอยู่ตรงปลายภูเขาไฟโบราณที่ยกตัวขึ้นสู่ผิวทะเลเมื่อ 85 ล้านถึง 70 ล้านปีก่อน เกิดเป็นแนวสันเขาใต้ทะเล ที่พาดข้ามเส้นศูนย์สูตร อันเป็นที่มาของชื่อหมู่เกาะ “ไลน์”
เป้าหมายของเราคือการสำรวจสิ่งมีชีวิตในทะเลรอบหมู่เกาะแห่งนี้ในเชิงวิทยาศาสตร์เป็นครั้งแรก เราแทบไม่รู้อะไรเลยเกี่ยวกับกลุ่มเกาะนี้ บนแผนที่มหาสมุทร น่านน้ำรอบหมู่เกาะเป็นสีฟ้าเรียบๆ ไร้ลักษณะเด่นใดๆ เราไม่รู้เลยว่าจะพบอะไรบ้างใต้ผิวน้ำ
สิ่งที่เราพบคือสรวงสวรรค์ นั่นคือแนวปะการังที่ไม่เคยถูกมนุษย์รบกวน พร้อมสรรพด้วยป่าปะการังสภาพสมบูรณ์ อุดมด้วยปลาขนาดใหญ่ ฉลามและสัตว์ผู้ล่าระดับยอดสุดอื่นๆ มีจำนวนมากจนมวลชีวภาพรวมของพวกมันมีมากกว่า มวลชีวภาพรวมของเหยื่อ ในการดำน้ำทุกไดฟ์ เราเห็นสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ เช่น ปลานกขุนทองหัวโหนกขนาดมหึมาที่ยาวได้ถึง 1.8 เมตร หมู่เกาะไลน์ใต้เปลี่ยนความเข้าใจที่เรามีต่อแนวปะการัง
ความอุดมสมบูรณ์ของปลารอบหมู่เกาะแห่งนี้มีคำอธิบายง่ายๆ คือ เพราะความห่างไกล หมู่เกาะไลน์ใต้อยู่ห่างจากฮาวายไปทางทิศใต้ประมาณ 3,200 กิโลเมตร จึงไม่มีการทำประมง แต่แนวปะการังจะยังสามารถต้านทานภาวะโลกร้อน ได้หรือไม่ ในช่วงปี 1997-1998 ปรากฏการณ์เอลนิญโญรุนแรงซึ่งเป็นวัฏจักรความอบอุ่นผิดปกติ ทำให้ปะการังทั่วแปซิฟิก พากันตายลง แต่เมื่อปี 2009 ปะการังในหมู่เกาะไลน์ใต้มีสภาพสมบูรณ์จนเราเชื่อว่า พวกมันอาจทนทานมหาสมุทรที่อุ่นขึ้นต่อไป ถ้าได้รับการปกป้องจากการทำลายในรูปแบบอื่นๆ ของมนุษย์
รัฐบาลคิริบาตีซึ่งได้ข้อมูลจากการค้นพบของเรา ประกาศแผนคุ้มครองน่านน้ำรอบหมู่เกาะในรัศมี 22 กิโลเมตรโดยห้ามทำประมงและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรอื่นๆ พวกเราที่โครงการทะเลพิสุทธิ์ (Pristine Seas Project) ที่ผมเป็นผู้อำนวยการ พากันปลาบปลื้ม เราคิดว่าแนวปะการังเหล่านี้คงได้รับการปกป้องให้อยู่ตลอดไปแล้ว
แต่แล้วหายนะก็เกิดขึ้น
ในปี 2015 และ 2016 ปรากฏการณ์เอลนิญโญรุนแรงที่สุดเท่าที่เคยบันทึกไว้แผ่ไปทั่วมหาสมุทรแปซิฟิก ปะการังจะตายลงเมื่ออุณหภูมิมหาสมุทรสูงเกินเกณฑ์หนึ่งเป็นเวลานาน นักวิทยาศาสตร์ประเมินการเผชิญอันตรายดังกล่าวของปะการัง ด้วยดัชนีปริมาณความร้อนสะสมในระยะเวลา 12 สัปดาห์ที่เรียกว่า degree heating week: DHW
ปรากฏการณ์เอลนีโญช่วงปี 1997-1998 หมู่เกาะไลน์ใต้มี DHW เท่ากับ 4 พอถึงปรากฏการณ์ปี 2015-2016 ซึ่งเกิดขึ้นหลังภาวะโลกร้อนยาวนานติดต่อกันสองทศวรรษ ผลักให้ค่า DHW พุ่งเป็น 15 การเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดดนี้ สร้างความประหลาดใจให้แม้กระทั่งพวกเรา ผู้ตระหนักดีถึงอันตรายของภาวะมหาสมุทรอุ่นขึ้น
ผมอยากรู้ว่า เกิดอะไรขึ้นกับแนวปะการังสมบูรณ์ในหมู่เกาะไลน์ใต้ แต่ผมทำได้มากที่สุดเพียงแค่วิตกกังวล เพราะน้อยคนนักเคยไปที่นั่น
จากนั้นในเดือนสิงหาคมปี 2017 โอกาสอันน่าเหลือเชื่อก็เปิดทางให้เรา พันธมิตรของทะเลพิสุทธิ์และหนึ่ง ในคณะกรรมการ เทด เวตต์ เสร็จสิ้นการสำรวจเฟรนช์โปลินีเซียแล้ว จึงเสนอให้เราใช้เรือวิจัยของเขาเป็นเวลาสองสัปดาห์ ผมติดงานอื่น แต่เพื่อนร่วมงานของผม สจวร์ต แซนดิน แห่งสถาบันสมุทรศาสตร์สคริปปส์ ว่างอยู่ เขาและทีมงานเป็นส่วนหนึ่งของโครงการสำรวจเมื่อปี 2009 ของเราและกลับไปยังหมู่เกาะไลน์ในปี 2013 พวกเขาจึงเหมาะสมด้วยประการทั้งปวงที่จะสำรวจปะการังซ้ำอีกครั้ง ในช่วงหนึ่งปีหลังปรากฎการณ์มหาสมุทรอุ่นขึ้น
สิ่งที่พวกเขาเห็นคือสิ่งที่เรากลัว ทันทีที่เขากลับมาออนไลน์ สจวร์ตบอกผมว่า ปะการังตายไปครึ่งหนึ่ง ผมรู้สึกใจหาย แต่เมื่อเขาให้รายละเอียดมากขึ้น ข่าวร้ายกลับกลายเป็นคำถาม และในที่สุดก็เป็นความเป็นไปได้
ปะการังที่ตายไปส่วนใหญ่อยู่ในสกุลเดียว นั่นคือปะการังดอกกะหล่ำ โพซิลโลโพรา (Pocillopora) โดยพบโคโลนีเดียว ที่ยังมีชีวิตอยู่ แม้สกุล อโครโพรา (Acropora) จะเสียหายหนักด้วย แต่ปะการังสกุลอื่นๆ ถูกทำลายไปไม่หนักเท่า พวกมัน รอดชีวิตจาก DHW 15 มาได้ นั่นหมายความว่า อย่างน้อยในหมู่เกาะไลน์ใต้ ปะการังทั้งหมดเหล่านั้นต้านทานภาวะมหาสมุทร อุ่นขึ้นอย่างรุนแรงได้ คำถามต่อไปคือ โพซิลโลโพรา จะฟื้นตัวได้หรือไม่ แล้วอโครโปราล่ะ พวกมันจะมีความสามารถ ในการฟื้นตัวไหม
ในหลายบริเวณของทะเลแคริบเบียน เมื่อปะการังตาย โครงร่างของพวกมันจะถูกสาหร่ายสีน้ำตาลเข้าปกคลุมอย่างรวดเร็ว แต่ในภาพถ่ายจากหมู่เกาะไลน์ใต้ของสจวร์ต โครงร่างปะการังถูกสาหร่ายปะการังแผ่นปกคลุม เกิดเป็นแผ่นหินปูน สีชมพู เมื่อปะการังสืบพันธุ์ ตัวอ่อนปะการังจะล่องลอยไปในทะเลเป็นเวลาหลายวัน หลายสัปดาห์ หรือนานกว่านั้น ก่อนลงเกาะที่ก้นทะเลแล้วงอกงามเป็นปะการังโคโลนีใหม่ พื้นผิวที่มันชอบลงเกาะคืออะไร สาหร่ายปะการังแผ่นนั่นเอง พวกมัน ไม่เติบโตบนสาหร่ายทะเล
ดังนั้น สภาวะดังกล่าวจึงเหมาะสมกับการให้ปะการังในหมู่เกาะไลน์ใต้ฟื้นตัว แต่พวกมันจะฟื้นตัวได้จริงไหม มีวิธีเดียวที่จะรู้ได้ เราต้องให้เวลากับแนวปะการัง แล้วกลับไปสำรวจอีกครั้ง
ในที่สุด เราก็ได้กลับไปเมื่อปีก่อน หลังจากต้องรอคอยอยู่สองปีเพราะการระบาดใหญ่ของโควิด 19 ระบาด เรือ ออฟชอร์โซลูชั่น ของเราเดินทางขึ้นไปทางเหนือของเกาะตาฮีตีเป็นเวลาสองวันก็มาถึงเกาะฟลินต์ ซึ่งเป็นเกาะแรกใน สามเกาะที่เราจะมาเยือน ทีมเดิมหวนกลับมา อายุมากขึ้น 12 ปี แต่ความกระตือรือร้นเท่าเดิม เราสวมชุดดำน้ำ กระโดดลงเรือยาง แล้วบึ่งไปยังแนวปะการัง
ย้อนหลังไปเมื่อปี 2009 ความตื่นเต้นและอะดรีนาลีนพุ่งพล่านอยู่ในตัวผม ตอนนี้ผมรู้สึกกลัว แนวปะการังจะเวิ้งว้าง ว่างเปล่าไหม ผมคว้าหน้ากากขึ้นมาสวม แล้วพุ่งตัวลงน้ำ
เมื่อฟองอากาศกระจายออกไปหมดแล้ว ผมไม่อยากเชื่อสิ่งที่เห็น มีอะไรเกิดขึ้นกับแนวปะการังนี้ด้วยหรือ ก้นทะเล ปกคลุมไปด้วยปะการังเป็นๆ สวยงามตระการตาตลอดความลึกลงไป 30 เมตร ผมตะโกนสุดเสียง ปีนกลับขึ้นเรือยาง แล้วกอดคู่หูดำน้ำ มานู ซาน เฟลิกซ์ ช่างภาพวิดีโอประจำโครงการทะเลพิสุทธิ์
ตลอดสามสัปดาห์ที่เราดำน้ำรอบสามเกาะทางใต้สุดของหมู่เกาะไลน์ ได้แก่ เกาะฟลินต์ เกาะวอสตอก และเกาะ มิลเลนเนียม (แคโรไลน์) อะทอลล์ เราวัดการฟื้นตัวอันน่าตื่นตาตื่นใจของปะการังทุกหนทุกแห่ง แนวปะการังกลับมาอุดมสมบูรณ์ แต่พวกมันเปลี่ยนแปลงไป โพซิลโลโพราที่ตายไปในช่วงปี 2015-2016 กำลังฟื้นตัวอย่างช้าๆ ในหลายบริเวณ บางครั้งบนซากของพวกมันเอง แต่พื้นที่ส่วนใหญ่ที่ปะการังตายไป มีปะการังชนิดอื่นขึ้นแทนที่
การฟื้นตัวของปะการังทำให้เราทุกคนทึ่ง ไม่มีใครในทีมนักวิทยาศาสตร์ของเราเคยเห็นอะไรอย่างนี้มาก่อน เอริก บราวน์ นักชีววิทยาทางทะเลประจำสำนักงานอุทยานแห่งชาติสหรัฐอเมริกาและเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านปะการังของเรา ประเมินว่า ลากูนในเกาะมิลเลนเนียมมีปะการังเฉลี่ย 17 ล้านถึง 21 ล้านโคโลนีต่อตารางกิโลเมตร ซึ่งเป็นจำนวนที่มากจนน่าตกใจ เราต้องคำนวณซ้ำอยู่หลายครั้งเพื่อให้เชื่อตัวเลขนี้ นี่เป็นสิ่งย้ำเตือนว่า แนวปะการังฟื้นตัวเองได้ดีกว่าการเข้ามาแทรกแซง ของมนุษย์ ตราบใดที่ยังมีปะการังมีชีวิตอยู่รอบๆ มากพอเพื่อทำให้แนวปะการังกลับมาอุดมสมบูรณ์อีกครั้ง
เรื่องและภาพถ่าย เอนริก ซาลา
ติดตามสารคดี แปซิฟิกชีวิตผลิบาน ฉบับสมบูรณ์ได้ที่นิตยสาร เนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนพฤศจิกายน 2565
สั่งซื้อนิตยสารได้ที่ https://www.naiin.com/product/detail/562334