จากปรัชญาสู่วิถีชีวิต เศรษฐกิจพอเพียง

“แรกๆลุงก็ปลูกพืชที่ชอบกิน และกินสิ่งที่ปลูกได้ก่อน” เกษตรกรผู้ผ่านชีวิตมาโชกโชนอธิบาย ”หลังจากนั้นลุงก็เริ่มทำบัญชีครัวเรือน” ซึ่งบัญชีรายรับรายจ่ายนี้เองที่ทำให้ลุงนิลรู้ในสิ่งที่คาดไม่ถึงมาก่อน นั่นคือแกต้องหมดเงินไปกับปุ๋ยเคมีและยาฆ่าแมลงปีละไม่ใช่น้อย ทั้งๆ ที่ไม่จำเป็นสักนิด ลุงนิลจึงเริ่มหันมาใช้สิ่งที่มีอยู่คือมูลจากสุกรที่เลี้ยงไว้มาใช้แทนปุ๋ยเคมี เศษใบไม้ที่ร่วงหล่นในสวนลุงนิลไม่กวาดทิ้ง เพราะอีกไม่นานก็จะย่อยสลายกลายเป็นปุ๋ย ส่วนยาฆ่าแมลงนั้น เกษตรกรตัวยงรายนี้เปลี่ยนมาใช้น้ำส้มควันไม้ที่สามารถผลิตได้เองแทน

กรณีความสำเร็จหลังชีวิตพังครืนกลางกองหนี้สินของลุงนิล ด้วยการพึ่งตนเองก่อนเป็นที่ตั้ง เพื่อให้ตนและครอบครัวมีอยู่มีกินเป็นเบื้องต้น เหลือจากการบริโภคในครัวเรือนก็จำหน่ายจ่ายแจก จนกระทั่งสุดท้ายลุงนิลก็สามารถปลดหนี้สินทั้งหมดกว่าสองล้านบาทได้ภายในเวลาเพียง 6 ปี นี่คือตัวอย่างเล็กๆ ของเกษตรกรผู้ยึดหลักการพึ่งตนเองอุ้มชูตนเองได้ตามหลักเบื้องต้นว่าด้วยเศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ในชีวิต

ในระยะแรกๆ หลังจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงนั้น มีผู้วิพากษ์วิจารณ์ว่า แนวคิดดังกล่าวอาจใช้ได้กับสังคมเกษตรกรรม แต่ดูจะขัดแย้งและเป็นขั้วตรงข้ามกับกระแสการพัฒนาเศรษฐกิจแบบทุนนิยมอย่างสิ้นเชิง

ดร.จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา ผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ และประธานคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง มองว่า นี่เป็นคำกล่าวของผู้ที่ยังไม่รู้และเข้าใจอย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยอธิบายว่า ”แนวทางเศรษฐกิจพอเพียงสามารถนำไปใช้ได้ทุกยุคทุกสมัย ใช้ได้กับทุกภาคส่วนไม่ขัดกับกระแสเศรษฐกิจในยุคปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นโลกาภิวัตน์หรือการลงทุนของภาคเอกชน โดยเฉพาะเรื่องของการทำกำไรสูงสุด เพราะปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงได้พูดถึงการทำกำไรสูงสุดที่อยู่อย่างยั่งยืน” และขยายความเกี่ยวกับการพัฒนาตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงว่าเป็นการพัฒนาที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของทางสายกลางและความไม่ประมาท โดยคำนึงถึงความพอประมาณ หมายถึงความพอดีที่ไม่มากและไม่น้อยจนเกินไป ไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น ความมีเหตุผล หมายถึง การใช้หลักเหตุผลในการตัดสินใจเรื่องต่างๆ โดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นอย่างรอบคอบ การมีภูมิคุ้มกันที่ดี หมายถึง การเตรียมตัวให้พร้อมรับต่อผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงรอบตัว โดยปัจจัยเหล่านี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีความรู้ หมายถึง ความรอบรู้ ความรอบคอบ ความระมัดระวังในการดำเนินชีวิต และคุณธรรมคือการยึดถือคุณธรรมต่างๆ อาทิ ความซื่อสัตย์สุจริต ความอดทน ความเพียรการมุ่งต่อประโยชน์ส่วนรวมและการแบ่งปันให้สังคม

ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล อดีตเลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ คืออีกบุคคลหนึ่งที่เข้าใจปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงอย่างลึกซึ้ง ได้ให้ทรรศนะว่า ”คนทั่วไปมักเข้าใจว่าเศรษฐกิจพอเพียงเป็นเรื่องของเกษตรกรในชนบทเท่านั้น แต่แท้ที่จริงผู้ประกอบการอาชีพอื่นๆ เช่นพ่อค้า ข้าราชการ และบริษัทต่างๆ สามารถนำแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ใช้ได้ เพราะเศรษฐกิจพอเพียงนั้นเปรียบเสมือนเป็นการปักเสาเข็มก่อนจะสร้างบ้าน หรืออีกนัยหนึ่งเป็นการวางรากฐานของบ้านให้มั่นคงก่อนจะก่อสร้างตัวบ้านต่อไป”

ระหว่างการพูดคุยกับลุงนิลช่วงหนึ่ง คำตอบที่มาพร้อมกับน้ำเสียงสั่นเครือของลุงนิลหลังฉันถามว่า ”หากมีโอกาสได้เข้าเฝ้าฯ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ลุงนิลจะกราบบังคมทูลพระองค์ท่านว่าอย่างไร” ลุงนิลตอบว่า “ผมโชคดีที่เกิดเป็นคนไทย ชีวิตของผมอยู่ได้ถึงวันนี้ก็ด้วยพระบารมีของพระองค์” ลุงนิลยังบอกฉันถึงเหตุผลที่ยอมเปิดสวนอันสงบร่มรื่นของตนเพื่อเป็น ”โรงเรียน” ให้ผู้คนจากทั่วสารทิศเข้ามาศึกษาเรียนรู้ หลังสามารถใช้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเหนี่ยวนำเอาชีวิตขึ้นจากหุบเหวแห่งหนี้สินอันมืดมนมาได้สำเร็จ คือปณิธานที่ให้ไว้กับตนเองว่า ”จะขอเพาะกล้าเศรษฐกิจพอเพียงหว่านลงให้ทั่วแผ่นดินไทย เพื่อเป็นการตอบแทนคุณของแผ่นดิน และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว”