เฮโรโดตุส หรือ เฮโรโดตัส นักประวัติศาสตร์ผู้สร้างผลงานที่นำไปสู่การต่อยอดถึง เรื่องปรัชญา การวิจัย และความรู้เกี่ยวกับพฤติกรรมมนุษย์ ก่อนจะถูกชนรุ่นหลังจับโกหก
หากพูดถึงชื่อของ เฮโรโดตุส หลายคนอาจไม่รู้จักเท่า เพลโต , อริสโตเติล , โสกราตีส และ พีทาโกรัส แต่หากพ่วงตำแหน่งบิดาแห่งประวัติศาสตร์โลก บางคนอาจสนใจเขาขึ้นมาบ้าง ซึ่งความสำคัญของ เฮโรโดตุส ที่จริงแล้วไม่แพ้กับนักคิดนักเขียนชาวกรีกเลย
เฮโรโดตุส นักประวัติศาสตร์โลกตะวันตกชาวกรีกโบราณเกิดในช่วงประมาณ 485 ปีก่อนคริสตกาลหรือประมาณ 2,500 กว่าปีที่แล้ว ณ. อาณานิคมชาวกรีกแห่งหนึ่งชื่อฮาลิการ์แนสซัสที่ตั้งอยู่ในจักรวรรดิเปอร์เซีย ปัจจุบันคือเมืองโบดรุม ประเทศตุรกี เขาเป็นลูกชายของ Lyxes และ Dryo รวมถึงเป็นหลานของ Panyassis กวีชื่อดัง
ในสมัยเด็ก เฮโรโดตุส โตมาในเมืองที่มีกษัตริย์นามว่า Lygdanis ที่ปกครองประชาชนอย่างโหดร้าย ทารุณ ในวัย 30 ปีเขากับลุงชื่อ Panyasis จึงเข้าร่วมขบวนต่อต้านกษัตริย์ แต่ลุงของเฮโรโดตุสถูกจับ ก่อนจะโดนตัดสินประหารชีวิต ขณะที่ตัดสินใจเขาหลบหนีไปอาศัยอยู่บนเกาะไซเมอร์ นอกชายฝั่งไอโอเนียของอิตาลีนานกว่า 8 ปี (บางแห่งระบุว่าถูกเนรเทศไป)
ต่อมากษัตริย์จอมโหดถูกปลงพระชนม์ เฮโรโดตุส เดินทางกลับบ้านเกิด ก่อนจะพบว่าเจ้าเมืองใหม่ไม่ได้ดีไปกว่าคนเก่า เฮโรโดตุส จึงหลบหนีออกจากเมืองอย่างถาวร ตั้งใจจะท่องเที่ยวในดินแดนต่างๆ ให้ได้มากที่สุด
ช่วงนั้นกรุงเอเธนส์ของกรีซเป็นศูนย์กลางวัฒนธรรมและอารยธรรมโลก เฮโรโดตุสจึงตัดสินใจเดินทางไปที่นั่น จนได้พบเพื่อนใหม่ที่เป็นนักคิดนักเขียนหลายคน โดย เฮโรโดตุส ยึดอาชีพเป็นนักเขียนและนักอ่าน เรื่องเล่าของเขาได้รับความนิยมจนภายหลังชาวเอเธนส์มอบรางวัล 1 ใน 10 อัจฉริยะของเมืองให้แก่เขา มีรางวัลเป็นทองคำมูลค่าปัจจุบันประมาณ 2 แสนดอลลาร์ เพื่อเป็นเกียรติกับการที่เขาแบ่งปันความรู้ให้กับชาวกรีก
นอกจากพรสวรรค์ด้านการประพันธ์แล้ว สิ่งที่เด่นชัดที่สุดของ เฮโรโดตุส คือการเป็นเล่าเรื่อง โดยเรื่องเล่าของเขาทำให้ชาวเมืองสนุกสานจนได้รับเสียงชื่นชมไปทั่ว แม้แต่ผู้บริหารนครเอเธนส์ยังนำเงินบริจาคจำนวนมากมาให้เป็นค่าตอบแทนเรื่องเล่าของ เฮโรโดตุส ความบันเทิงไม่กี่อย่างในยุคนั้น
เฮโรโดตัส นำคำบอกเล่าของผู้คนในท้องถิ่นเกี่ยวกับเหตุการณ์ภายในอาณาจักร การเตรียมการของเปอร์เซียเพื่อรุกรานกรีก การเคลื่อนทัพของกองเรือภายใต้การบังคับบัญชาของพระนางอาร์เทมิเซียแห่งคาเรีย มาถ่ายทอดเป็นเรื่องเล่ายืดยาวด้วยภาษาไอโอเนียน
ขณะเดียวกันการเป็นนักเดินทางของ เฮโรโดตุส ก็มีส่วนที่ทำให้เขามีคุณสมบัติเป็นนักเล่าเรื่องชั้นเลิศ เพราะ เฮโรโดตุส นับว่าเป็นหนึ่งในปราชญ์ที่มีประสบการณ์และเห็นโลกมากที่สุดคนหนึ่งในยุคนั้น เขาเคยเดินทางขึ้นเหนือไปถึงทะเลดำกับซิเทีย และทางใต้เดินทางลงไปถึงปาเลสไตน์รวมถึงอียิปต์ตอนบน สำหรับทางตะวันออกเขาไปถึงบาบิโลน และจบการเดินทางที่ฝั่งตะวันตกในเมืองทางตอนใต้ของอิตาลี เรื่องเล่าของ เฮโรโดตุส จึงดึงดูดใจของชาวบ้านได้ไม่ยาก
ต่อมา เฮโรโดตุส ก็ได้พัฒนามากกว่าการนำเรื่องเล่ามาถ่ายทอด มีบันทึกระบุว่าไม่ว่าเขาไปที่ไหน จะสังเกต สอบถาม เก็บข้อมูลและจดบันทึกจากคนที่เชื่อว่าเป็นแหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือที่สุด ในภายหลัง เฮโรโดตุส ก็นำสิ่งต่างๆ มาเรียบเรียง รวมทั้งแต่งเติมเสริมแต่งเพื่อเพิ่มอรรถรสให้ผู้ฟังรู้สึกสนุกมากยิ่งขึ้น โดยหารู้ไม่ว่าสิ่งที่เขาทำคือการบันทึกประวิติศาสตร์สำคัญอยู่
เฮโรโดตัส มีผลงานชิ้นเอกชื่อ เดอะฮีสทอรี่ (The Histories) ที่ต่อมาถูกนำมาใช้เป็นคำศัพท์ภาษาอังกฤษที่แปลว่า ประวัติศาสตร์ งานบันทึกเกี่ยวกับการสู้รบของชาวกรีกกับเปอร์เซีย ช่วงปี 490 ถึง 480 ก่อน ค.ศ. โดยมีเนื้อหาที่พูดถึงเมืองอื่นๆโดยรอบที่ถูกเปอร์เซียโจมตีด้วย
เดอะฮีสทอรี่ ได้ชื่อว่าเป็นงานเขียนโดดเด่นที่บันทึกประวัติศาสตร์สงครามกรีก-เปอร์เซียได้สมบูรณ์ที่สุด และน่าเชื่อถือที่สุด ซิเซโร นักเขียนชาวลาติน ในยุคปี 106-43 ก่อน ค.ศ.จึงยกย่องเขาว่าเป็น บิดาแห่งประวัติศาสตร์ เพราะการบันทึกของเขาในยุคนั้นถูกว่าเป็นการเขียนประวัติศาสตร์แนวใหม่ ซึ่งเน้นเล่าถึงพงศาวดารโดยไม่มีเรื่องของเทพเจ้าเข้ามาเกี่ยวข้อง
นอกจากนี้ เฮโรโดตัส ยังมีการแต่งบทกลอนอีกมากมาย ซึ่งสะท้อนถึง การศึกสงคราม ภูมิศาสตร์ อารยธรรม ประวัติศาสตร์ และวิถีชีวิตของผู้คนในยุคกรีกโบราณ ผลงานหนังสือของเขาที่ถูกค้นพบอย่างเป็นทางการมี 9 เล่ม โดย 5 เล่มแรกเป็นการมองย้อนอดีตอธิบายถึงความรุ่งโรจน์และการล่มสลายของจักรวรรดิเปอร์เซีย พรรณนาถึงสภาพทางภูมิศาสตร์ของแคว้นต่างๆภายใต้การยึดครองของเปอร์เซีย รวมทั้งผู้คนและวัฒนธรรม
อีกสี่เล่มเล่าถึงสงครามตั้งแต่การยกกองทัพเข้าโจมตีดินแดนกรีกโดยจักรพรรดิดาริอุส และ เซอร์เซสของเปอร์เซีย ปถึงชัยชนะของฝ่ายกรีกที่ซาลามิส , ปลาเตเอีย และ ไมเคล ระหว่างปี 480-479 ก่อนก่อนคริสตกาล
บั้นปลายชีวิต เฮโรโดตัส ราวปี 443 ก่อนก่อนคริสตกาล เขาเดินทางไปยังตูริอุม เมืองอาณานิคมของเอเธนส์ ที่นั่น เฮโรโดตัส เขียนถึงเรื่องราวในภาคใต้ของอิตาลีจากประสบการณ์การเดินทาง จากนั้นสันนิษฐานกันว่าเขาเดินทางกลับเอเธนส์ และเสียชีวิตจากโรคระบาด แต่บางบันทึกระบุว่า เฮโรโดตัส อาจเสียชีวิตในมาซีโดเนีย หลังจากได้รับการอุปถัมภ์จากราชสำนักของเมืองนี้ ทว่าสิ่งหนึ่งที่เป็นไปได้คือเขาเสียชีวิตก่อนอายุ 60 ปี
ทุกวันนี้ มีรูปปั้นจำลองของ เฮโรโดตัส ตั้งแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ Ancient Agora Museum ในกรุงเอเธนส์ เพื่อเป็นอนุสรณ์ของชายผู้ที่ได้ชื่อว่าเป็นบิดาแห่งวิชาประวัติศาสตร์ กระนั้นเขาก็เป็น 1 ในบุคคลในประวัติศาสตร์ที่ถูกตรวจสอบข้อเท็จจริงอย่างละเอียด
นักประวัติศาสตร์จำนวนหนึ่งไม่เชื่อในข้อมูลของ เฮโรโดตัส ซึ่งมีหลายอย่างที่เขาเขียนถึงประเด็นสงครามกรีก-อิหร่านที่ไม่ถูกต้องตามจริง สัตว์หลายชนิดที่เขาบรรยายไว้ไม่ได้มีลักษณะตรงตามทางประวัติศาสตร์ ซึ่งจุดนี้นักวิชาการไม่แน่ใจว่า เฮโรโดตัส ตั้งใจที่จะโกหกหรือเพียงแต่งเรื่องที่เพิ่มเข้ามาให้กลายเป็นนิยายแทนบทบันทึก
ดังนั้น นักประวัติศาสตร์หลายคนตึงเตือนว่าการอ่านงานของ เฮโรโดตัส ต้องมีวิจารณญาณในการแยกแยะว่าส่วนไหนเป็นประวัติศาสตร์จริง ส่วนไหนเป็นเพียงตำนานเรื่องเล่า และส่วนไหนเป็นเรื่องแต่ง ต้องเปรียบเทียบข้อมูลหลักฐานจากหลายแหล่งเพื่อพิสูจน์เพิ่มเติม
อย่างไรก็ตาม สิ่งที่ปฏิเสธไม่ได้คือ เฮโรโดตัส นักประวัติศาสตร์คนแรกๆ ของโลก ที่มีความกล้าหาญในการบอกเล่าประวัติศาสตร์แบบใหม่ในยุคที่ผู้คนยังคงสนใจและเมื่อความเชื่อเกี่ยวกับเทพี เทพเจ้า สัตว์ประหลาด ช่วยจุดประกายให้มนุษย์รู้จักที่จะเรียนรู้สิ่งต่างๆ จากอดีต รวมถึงหลายเรื่องที่ เฮโรโดตัส บันทึกไว้เป็นเรื่องราวที่สำคัญเกี่ยวกับกรีซ ยุโรป เอเชียตะวันตก และอียิปต์ ซึ่งโดยรวมแล้วถือว่ามีประโยชน์อย่างมากต่อคนรุ่นหลัง
สืบค้นและเรียบเรียง สิทธิโชติ สุภาวรรณ์
ภาพจาก wikipedia และ National Geographic
ข้อมูลอ้างอิง