ผลงานเข้ารอบ 10 ภาพเล่าเรื่อง Season 9 : ตำนานแขกแพสายน้ำริมฝั่งเจ้าพระยา สู่คูคลองสายใยแห่งมัสยิด
ผลงานเข้ารอบ การประกวดภาพถ่ายสารคดี 10 ภาพเล่าเรื่อง Season 9
โดย วินนิวัตร ไตรตรงธนรัตน์
แนวคิดสารคดี
คำว่าแขก ยึดคำอธิบายของเสฐียรโกเศศ ที่ไทยเรียกชนชาติต่างๆทางตะวันตกชาวอาหรับ ซึ่งส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม แขกที่กล่าวถึงในสารคดีเรื่องนี้ หมายถึง มุสลิมฝั่งธน แบ่งได้เป็น2กลุ่มใหญ่ กลุ่มแรกคือ มุสลิมเปอร์เชีย สายสุลต่านสุลัยมาน ซึ่งเข้ามาค้าขายบนแพในแม่น้ำตั้งรกรากกรุงธนบุรี ตั้งแต่กรุงศรีอยุธยา กับกลุ่มมุสลิมในสายท่านเชคอะหฺหมัดกุมมี ที่อพยพมาจากอยุธยาคราวเสียกรุงพ.ศ.๒๓๑๐ชุมชนของมุสลิม2กลุ่มนี้อยู่ในพื้นที่ฝั่งธนที่เรียกว่า คลองบางหลวง หรือคลองบางกอกใหญ่ปัจจุบัน ในอดีตชนชาวมุสลิม อยู่รวมกันหนาแน่น มีทั้งที่ผูกเป็นเรือนแพอาศัยอยู่ริมฝั่งแม่น้ำ กับที่ปลูกบ้านอยู่ ตลอด2ฝั่งคลองรวมกันเป็นชุมชน เรียงรายปากคลองบางหลวง ที่เชื่อมกับแม่น้ำเจ้าพระยา ตรงป้อมวิชัยประสิทธิ์หรือพระราชวังเดิม จนลึกเข้ามาในคลองไปจนถึงบริเวณสะพานเจริญพาศน์ปัจจุบัน บริเวณปากคลองบางหลวง ถือได้ว่าเป็นทำเลทองคือเส้นทางเดิมของแม่น้ำเจ้าพระยา ก่อนจะมีการขุดคลองลัด ในสมัยพระเจ้าชัยราชาธิราช จากปากคลองบางกอกน้อยมาบรรจบยังปากคลองบางกอกใหญ่ ก่อให้เกิดคูคลองสายใหม่ขึ้น ปัจจุบันมัสยิดเป็นที่ตั้งตามแนวคูคลองเมื่อได้ล่องเรือผ่านชม
คลองบางหลวงหรือเรียกในปัจุบันคือคลองบางกอกใหญ่ จึงเป็นที่รวมของกลุ่มชน อันหลากหลายที่มาอยู่รวมกันเป็นชุมชน มีการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรม ชาวมุสลิม ถือว่าตั้งรกราก อยู่ที่คลองแห่งนี้ที่เป็นหน้าด่านบานแรกออกสู่แม่น้ำเจ้าพระยามาอย่างยาวนาน ปัจจุบันเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางสายน้ำประวัติสาสตร์ที่สำคัญสุสาน(กุโบร์)ของชาวมุสลิมที่เก่าแก่ที่สุดในกรุงเทพมหานคร สุสานโบราณแห่งนี้ตั้งอยู่ มัสยิดต้นสน ริมคลองบางกอกใหญ่ ฝั่งธนบุรี สถานที่แห่งนี้ยังปรากฏหลักฐานทางประวัติศาสตร์สมเด็จพระเจ้าตากสินได้เสด็จพระราชดำเนินมาร่วมพิธีฝังศพของพระยาจักรีแขก หรือ พระยาจักรีศรีองครักษ์ (หมุด)มัสยิดต้นสน เป็นมัสยิดซุนนีย์ที่เก่าแก่ที่สุดในกรุงเทพมหานครประมาณกันว่าเป็นมัสยิดที่เริ่มมีขึ้นตั้งแต่ก่อนสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม พ.ศ. 2153-2171เป็นมัสยิด มีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา สร้างในปลายสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยเจ้าพระยาราชวังสันเสนีย์ ม๊ะหมูด เดิมเรียกกันกุฏีใหญ่เป็นที่ตั้งของแขกแพมัสยิดบางหลวง สิ่งที่ท่านกำลังเห็นอยู่นี้คือมัสยิดครับ นี่คือมัสยิดเพียงหนึ่งเดียวในโลก ที่นำสถาปัตยกรรมแบบวัดไทยมาสร้างซุ้มสามยอดประดับกระจกสีประดับด้วยลายพันธุ์พฤกษาผสมผสานศิลปะไทยจีนและตะวันตก มัสยิดแห่งนี้ตั้งอยู่ในริมคลองบางกอกใหญ่ หรือกุฎีขาว ที่อพยพมาจากลุ่มแม่น้ำกรุงศรีอยุธยา แขกแพในตำนานมัสยิดมหานาค เป็นซอยเล็กๆใกล้กับสะพานเจริญราษฎร์ ๓๒ ที่ข้ามคลองมหานาค ตรงสี่แยกมหานาคที่เป็นคลองเมืองผดุงกรุงเกษมตัดกับคลองมหานาคที่ขุดในสมัยรัชกาลที่ ๑ ชุมชน มหานาคจึงมีลำน้ำล้อมรอบจนทำให้คล้ายเป็นเกาะมาแต่เดิม ถือเป็นจุดยุทธศาสตร์ด้านการค้าขายเสื้อผ้าค้าส่งท่ามกลางความจอแจของตลาดโบ๊เบ๊มัสยิดบางอ้อ ชาวมุสลิมที่อาศัยอยู่บนเรือนแพ อยู่ตามริมฝั่งแม่น้ำและคลองในอยุธยามาแต่เดิม มัสยิดบางอ้อนับว่าเป็นมัสยิดที่มีสถาปัตยกรรมโดดเด่น และอนุรักษ์ความดั้งเดิมไว้ได้ดีที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศไทย ปัจจุบันอาคารมัสยิดได้รับรางวัลจากสมาคมสถาปนิกสยาม เป็นอาคารที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ในผืนน้ำคูคลอง2ฟากฝั่ง เต็มไปด้วยผักตบชวาแพร่กระจาย เป็นช่วงๆของแหล่งน้ำ คล้ายกับเหล่าลูกหลานของแขกแพเหล่านี้ยังคงสืบสายสกุล และมีสายสัมพันธ์เครือญาติโยงใยตลอดสายน้ำเจ้าพระยาตั้งแต่กรุงศรีอยุธยาจนถึงกรุงธนบุรีและกรุงรัตนโกสินทร์ จวบจนถึงปัจจุบันหนึ่งเดียววิถีชักลอกไปยัง มัสยิดริดวานุ้นอิสลาม (คลองจั่น) วิถีสองฟากฝั่งคลอง เป็นเอกลักษณ์สัญจรทางน้ำ ชักลอกนำผู้คนทางเชื่อมไปมัสยิดคลองจั่น โดยทุกวันศุกร์ในช่วงเวลาหลังเที่ยงแทนละหมาดซุฮรี เป็นการละหมาดที่ชาวมุสลิมจัดขึ้นตามปกติ ณ ที่แห่งนี้มุสลิมละหมาด 5 เวลาทุกวัน1ศุบฮิ 2ซุฮริ 3อัศริ 4มัฆริบ 5 อิชา หันหน้าไปทางทิศกิบลัต ทิศตะวันตกของประเทศไทย มัสยิดกูวติล หรือตึกแดง ตั้งอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาใกล้เชิงสะพานพุทธฯ ซึ่งแต่เดิมตึกแดงคือสำนักงานพระคลังสินค้าของสมเด็จพระยาบรมมหาพิชัยญาติ บริเวณชุมชนแห่งนี้เคยเป็นที่ประทับของสมเด็จย่าแต่อดีตมัสยิดนูรุ้ลอิสลาม (สุเหร่าเขียว) มัสยิดบ้านดอน ริมคลองแสนแสบ ประมาณ 200 ปีที่แล้ว มุสลิมกลุ่มหนึ่งจากภาคใต้จังหวัดปัตตานี ในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ได้มาตั้งหมู่บ้านเล็กๆสุขุมวิท47 จนวันเวลาผ่านมาทามกลางเมืองหลวงหลายรอบของมัสยิด ด้านหน้ามัสยิดคือคลองแสนแสบ สื่อถึงวิถีที่อยู่รวบกันจากอดีตถึงปัจจุบันเจ้าของผลงาน : วินนิวัตร ไตรตรงธนรัตน์