ผลงานเข้ารอบ 10 ภาพเล่าเรื่อง Season 10 : “วิถีชาวหลี่ มหานทีสี่พันดอน”
ผลงานจากผู้เข้ารอบ 10 คนสุดท้าย โครงการประกวดสารคดีภาพถ่าย National Geographic Thailand Photography Contest 2025 Season 10 “วิถีชาวหลี่ มหานทีสี่พันดอน” ผลงานโดยคุณ สมศักดิ์ ล่ำพงศ์พันธุ์
แนวคิดสารคดี
สี่พันดอน เป็นกลุ่มเกาะน้อยใหญ่ ที่กระจัดกระจายอยู่ในแม่น้ำโขงทางตอนใต้ของประเทศลาว บริเวณแขวงจำปาสัก สปป.ลาว เป็นพื้นที่สายน้ำโขงที่แยกสาขาน้อยใหญ่ นับร้อยสาย จนเกิดเป็นเกาะแก่งขนาดใหญ่ มากมาย รวมทั้งเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านต่าง ๆ ที่ดำรงชีพผูกพันกับแม่น้ำโขงมาช้านาน
ชาวบ้านในสี่พันดอนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและการประมง และมีวิถีชีวิตที่เรียบง่าย มีวิถีการท่องเที่ยว เป็นน้ำตกคอนพะเพ็ง น้ำตกหลี่ผี หรือประวัติศาสตร์เส้นทางรถไฟ ที่สร้างมาเพื่อใช้เป็นเส้นทางขนส่งสินค้า จากแผ่นดินออกสู่ท้องทะเล สิ่งที่โดดเด่นด้านวิถีชีวิต ก็เป็นส่วนหนึ่งของการท่องเที่ยว พบกับบรรยากาศธรรมชาติที่สงบเงียบ พบกับเรื่องราวโครงสร้างชีวิตและสังคมที่เรียบง่าย ตามสภาพภูมิศาสตร์ทางธรรมชาติ มีพื้นที่ราบลุ่ม ใช้ปลูกข้าว ทำการเพาะปลูก การเกตรกรรมอื่น ๆ และชีวิตที่ยึดโยงกับสายน้ำใหญ่ ที่เป็นอู่น้ำ อู่อาหารในการดำรงชีวิตประจำวัน อันเป็นปัจจัยในการดำรงชีวิตประจำวัน ที่สืบทอดมากันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เหล่าลูกหลานรุ่นต่อ ๆ มา
ภาพทุกภาพ ที่นำเสนอ ได้ร้อยเรียงชีวิตผู้คน บ้านเรือน ที่ผูกพันกับแม่น้ำโขงเป็นหลักยึดโยงต่อกัน
ช่วงฤดูหน้าฝนที่ต่อเนื่องนานหลายเดือน เจ้าของหลี่จับปลาใช้เงินลงทุนไปไม่น้อยเลย แต่ก็คุ้มค่ากับการจับปลาที่ได้ และที่สำคัญเจ้าของหลี่ต้องมาเฝ้านอนประจำอยู่ที่หลี่ ราวกับว่าเป็นบ้านของตัวเอง เฝ้ากันทั้งวันทั้งคืน ปลาบางชนิดเข้ามาติดหลี่ในช่วงกลางคืนท่ามกลางสายน้ำที่เชี่ยวกราก และดุดันของแม่น้ำโขงแฝงเร้นด้วยภัยอันตราย แต่พื้นที่แห่งนี้ คือ แหล่งน้ำแหล่งอาหารที่อุดมสมบูรณ์ของประชาชนลาว ในยามช่วงฤดูฝน ที่มีปริมาณที่สูงขึ้น ไหลแรง ไหลเชี่ยว เป็นเป็นช่วงที่ปลาหลากชนิดได้ว่ายแหวกว่ายทวนน้ำขึ้นมา จึงเป็นช่วงเวลาที่เหมาะที่ชาวบ้านได้สร้างหลี่จับปลาการทอดแหจับปลาใต้แก่งน้ำตกขนาดใหญ่อย่างนี้ บวกกับน้ำเป็นสีขุ่น ชาวประมงพื้นที่ สามารถล่วงรู้ได้ว่า ในบริเวณแอ่งน้ำด้านหน้าน้ำตกนี้ จะมีปลากาขนาดใหญ่ จับคู่อยู่ใต้น้ำ เพียงทอดแหไม่กี่ครั้ง ก็ได้ปลากามาทั้งสองตัว นับว่าเป็นทักษะชีวิต และประสบการณ์ที่เขาเติบโตมาพร้อมกับสายน้ำโขงไหลมาไม่ขาดสายการข้ามเกาะแก่งกลางแม่น้ำโขง ท่ามกลางกระแสน้ำที่ไหลเชี่ยวกราก เต็มไปด้วยความยากลำบาก อย่างคนทั่ว ๆ ไปไม่สามารถทำได้ แต่ด้วยประสบการณ์ ความชำนาญของลูกแม่น้ำโขง พวกเขาสามารถข้ามไปทอดแหหาปลา กลับมาพร้อมกับความสำเร็จด้วยปลากาตัวใหญ่แม้ว่าจะเป็นแค่เครื่องมือจับปลาขนาดเล็ก ก็สามารถจับปลาได้เป็นจำนวนมาก ถึงขนาดว่าทั้งลาก ทั้งแบกอย่างแทบไม่ไหว แสดงให้เห็นว่าสายน้ำโขงในบริเวณคอนปลาสร้อยแห่งนี้ มีความอุดมสมบูรณ์ตามสภาพธรรมชาติ ตามห้วงฤดูกาล ด้วยหมู่ปลาน้อยใหญ่มากมายในน้ำมีปลา ในนามีข้าว อันเป็นปัจจัยในการดำรงชีวิตประจำวัน ที่สืบทอดมากันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เหล่าลูกหลานรุ่นต่อ ๆ มา จึงจำเป็นต้องเรียนรู้ด้วยตนเอง เพื่อสร้างความมั่นคงแก่ชีวิต และครอบครัว ดังนั้น แม่น้ำโขงจึงเป็นแบบเรียนที่ต้องฝึกฝนอย่างชำนาญ สร้างความมั่งคั่ง และมั่นคงแก่ชีวิตต่อไปความงดงามตามธรรมชาติในบริเวณหลี่จับปลา เปรียบเสมือนเป็นบ้าน แหล่งอาหาร สถานที่ทำงาน แหล่งสร้างรายได้ เพื่อการดำรงชีวิตในภาคสังคมใหญ่ เด็กหนุ่มน้อยที่ออกจากบ้านมาเฝ้าเรือนหลี่กับปู่ เพื่อเป็นผู้ช่วยในการทำงาน ฝึกฝนประสบการณ์ชีวิตที่ต้องแข็งแกร่ง มีประสบการณ์เพื่อการประกอบอาชีพในผืนน้ำแห่งนี้สินในน้ำในมหานทีสี่พันดอน คือ หมู่ปลาน้อยใหญ่มากมาย ที่เปรียบเป็นตู้กับข้าวอาหารสด สามารถจับนำมาต้ม ปิ้งย่าง ตามรูปแบบวิถีชาวบ้านอย่างเรียบง่าย เมนูอาหารแบบง่าย ๆ สามารถปรุงรสอาหารได้อร่อยสด ๆ เพราะเป็นปลาสดที่จับมาจากแม่น้ำโขงบ้านดอนคอน ที่ยังรักษารากเหง้าวิถีชีวิตแบบดั้งเดิม มีการทำประมง ที่แทบไม่มีต้นทุนใด ๆ นัก การปลูกผัก เลี้ยงสัตว์เลี้ยงเป็นอาหาร มีการทำนาปลูกข้าว เพื่อใช้ในชีวิตประจำวัน มีทรัพย์ในดิน มีสินในน้ำ การดำรงชีวิตเป็นไปอย่างเรียบง่าย เลี้ยงวัวควาย เพื่อเป็นเครื่องมือในการทำเกษตรกรรมในหมู่บ้านดอนคอน จะเป็นชุมชนขนาดใหญ่ ของชาวลาวที่ผูกพันกับพุทธศาสนามาตลอด วันบุญประเพณีที่สำคัญของชาวพุทธ ที่ชาวบ้านนับถือยึดมั่นมาตลอด ก็ได้มาร่วมกันทำบุณครั้งใหญ่อย่างพร้อมเพรียงแทบทุกครัวเรือน