เซฟาโลพอดชนิดนี้ยินดีที่จะทิ้งมื้ออาหารเมื่อมันรู้ว่าหากอดทนรอ มันจะได้สิ่งที่ดีกว่า ซึ่งแสดงให้เห็นว่า หมึกกระดองมีความสามารถในการเรียนรู้ คาดการณ์ผลตอบแทนในอนาคต และปรับพฤติกรรมไปตามนั้น กลายเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันตัวแรกที่รู้จักว่าสามารถควบคุมตัวเองได้
หมึกกระดอง (Sepia officinalis) ซึ่งเป็นญาติของหมึกกล้วย (Squid) และหมึกยักษ์ (Octopus) พวกมันเป็นต่างเป็นนักล่าที่ซ่อนและพรางตัวได้อย่างน่าทึ่ง ซึ่งสามารถหายตัวไปกับสภาพแวดล้อมที่อยู่เบื้องหลัง เท่านั้นยังไม่พอ การวิจัยก่อนหน้านี้เผยให้เห็นว่าพวกมันมีความจำที่ยอดเยี่ยม
เรียนรู้คุณค่าของเหยื่อประเภทต่าง ๆ และใช้ประสบการณ์ในอดีตเพื่อช่วยคาดการณ์ว่าจะหาอาหารได้จากที่ใด ด้วยความฉลาดเช่นนี้ นักวิทยาศาสตร์จึงสงสัยว่าหมึกกระดองสามารถยับยั้งความต้องการของตัวเองได้หรือไม่
“การควบคุมตัวเองถือเป็นรากฐานสำคัญของสติปัญญา เนื่องจากเป็นข้อกำหนดเบื้องต้นที่สำคัญสำหรับการตัดสินใจที่ซับซ้อนและการวางแผนในอนาคต” อเล็กซ์ ชเนลล์ (Alex Schnell) ผู้เขียนหลักและผู้ช่วยวิจัยจากภาคจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ กล่าว
ไม่ใช่สัตว์ทุกตัวที่จะมีลักษณะนี้ ซึ่งการศึกษาในช่วงหลายปีที่ผ่านมาแสดงให้เห็นว่ามีลิงใหญ่ กา และนกแก้วที่อยู่ในสมาคม ‘ผู้อดทนเป็น’ ซึ่งพวกมันมีชีวิตที่ยืนยาวและเข้าสังคมได้ ดังนั้นเพื่อดูว่าหมึกกระดองสามารถเข้าร่วมสมาคมนี้ได้หรือไม่ นักวิทยาศาสตร์จึงตัดสินใจใช้การทดสอบที่ชื่อ มาร์เมลโลว์
ย้อนกลับไปในปี 1960 วอลเตอร์ มิเชล (Walter Mischel) ได้คิดค้นแบบทดสอบในมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด เพื่อทำการทดลองกับเด็ก ๆ ว่ามีการควบคุมตัวเองได้มากเพียงใด วิธีการนั้นตรงไปตรงมา เมื่อเห็นมาร์เมลโลว์ เด็ก ๆ จะมีตัวเลือดสองทางคือ กินมาร์เมลโลว์ (หรือขนมอื่น ๆ) เลย หรือรอ 15-20 นาที แล้วรับรางวัลเป็นมาร์ชเมลโลว์ 2 ชิ้นแทน
แต่หมึกกระดองไม่กินมาร์เมลโลว์ ทีมวิจัยของชเนลล์ จึงเป็นเปลี่ยนสิ่งเร้าดังกล่าวเป็นอาหารทะเล พวกเขาคัดเลือดหมึกกระดองที่อายุไม่เกิน 9 เดือน (ยังไม่โตเต็มที่) จำนวน 6 ตัวและดูว่าพวกมันชอบกินอะไรมากที่สุด โดยมีความชอบจากมากสุดดังนี้คือ กุ้งหญ้าสด ๆ (live grass shrimp)
ตามมาด้วยกุ้งคิง (king prawn) และปูเอเชียชายฝั่ง (Asian shore crab) ชอบน้อยที่สุดใน 3 ตัวเลือกนี้ จากนั้นก็เข้าสู่การทดลอง ทีมวิจัยติดตั้งอุปกรณ์ที่เป็นลิ้นชักใสเลื่อนได้ โดยจะวางอาหารที่หมึกกระดองชอบอย่างกุ้งหญ้าไว้ด้านหลังลิ้นชักหนึ่ง ขณะเดียวกันก็วางอาหารที่ไม่ต้องการ (เช่นปูเอเชียชายฝั่ง) ไว้ที่ด้านหลังลิ้นชักอีกอัน
แต่ละลิ้นชักจะมีสัญลักษณ์ติดอยู่ที่จะระบุว่าเปิดช้า (รูปสามเหลี่ยม) หรือเปิดทันที (วงกลม) ซึ่งเป็นสิ่งที่หมึกกระดองจะได้เรียนรู้และจดจำ ลิ้นชักที่ใส่อาหารที่ชอบน้อยกว่าจะเปิดให้หมึกกระดองทันที แต่อีกที่ชอบมากกว่าจะเปิดช้าลง หากหมึกกระดองเข้าหากุ้งทันที นักวิจัยจะนำกุ้งออกมาทันที ทำให้ไม่ได้กิน
กลับกัน ในกลุ่มควบคุม ลิ้นชักจะไม่เปิดให้หมึกกระดองเข้าถึงกุ้งได้เลย พร้อมกับติดสัญลักษณ์ไม่เปิด (สี่เหลี่ยม) ผลลัพธ์นั้นน่าประทับใจ หมึกกระดองเลือกที่จะรอเพื่อเข้าถึงอาหารที่พวกมันชอบกว่า โดยสามารถรอได้นานถึง 50-130 วินาที ในช่วงที่รอ พวกมันก็จะอยู่เฉย ๆ และมองดูรางวัลอย่างใจเย็น
“ในการศึกษานี้ หมึกกระดองทั้งหมดสามารถรอรับรางวัลที่ดีกว่าได้ และยอมให้มีการล่าช้าได้ถึง 50-130 วินาที ซึ่งเทียบได้กับสิ่งที่เราพบเห็นในสัตว์มีกระดูกสันหลังที่มีสมองขนาดใหญ่เช่น ชิมแปนซี กา และนกแก้ว” ชเนลล์ กล่าว
บางครั้งหมึกกระดองก็ใช้เทคนิคเฉพาะตัวนั่นคือ การเบี่ยงเบนความสนใจ หรือก็คือทำเป็นไม่สนใจสิ่งเร้าที่อยู่ตรงหน้า ซึ่งพบในทั้งมนุษย์ ชิมแปนซี กา นกแก้ว และสุนัข ด้วยเช่นกัน แต่หมึกกระดองที่ไม่มีกระดูกสันหลังนี้ทำได้ยังไงนั้นยังคงเป็นปริศนา
“เหตุใดหมึกกระดองจึงวิวัฒนาการมาจนสามารถควบคุมตัวเองได้นั้น ยังคงเป็นปริศนาอยู่ การค้นพบนี้เป็นตัวอย่างสุดโต่งของวิวัฒนาการที่มาบรรจบกัน เนื่องจากหมึกกระดองมีประวัติวิวัฒนาการที่แตกต่างกันอย่างมากจากลิงใหญ่ กา และนกแก้วที่ศึกษากันทั่วไป ทว่าพวกมันกลับมีลักษณะทางปัญญาที่เหมือนกัน” ชเนลล์ กล่าว
นักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่า การควบคุมตัวเองนี้ทำให้สัตว์เข้าถึงอาหารที่มีคุณภาพสูงกว่าได้ ซึ่งส่งผลต่อไปให้พวกมันมีอายุยืนขึ้นและเข้าสังคมเก่ง เช่นเดียวกับที่เกิดขึ้นในสัตว์อย่างลิง กา และนกแก้ว แต่สำหรับหมึกกระดองนั้นยังคงไม่ชัดเจน
“หมึกกระดองมีอายุสั้น ไม่เข้าสังคม และไม่ได้ผลิตหรือสร้างเครื่องมือเลย” ชเนลล์ อธิบาย พวกเขาจึงตั้งสมมติฐานว่า ความสามารถนี้อาจเป็นผลพลอยได้จากการพรางตัว เพื่อหลีกเลี่ยงจากนักล่า หมึกกระดองจะต้อง ‘อดทน’ ในการซ่อนตัวเป็นเวลานาน
“ดังนั้นอาจเป็นไปได้ว่าการควบคุมตัวเองนั้นพัฒนาขึ้นเพื่อปรับพฤติกรรมหากินของพวกมันให้เหมาะสมที่สุด และลดการเผชิญหน้ากับสัตว์นักล่า” ชเนลล์ เสริม
สืบค้นและเรียบเรียงข้อมูล
วิทิต บรมพิชัยชาติกุล
ที่มา
https://royalsocietypublishing.org