ในขณะที่ทุกคนกำลังง่วนอยู่กับการทำงานไม่ก็ท่องเที่ยวอย่างสบายใจในบ่ายวันศุกร์ตามเวลาของประเทศไทย แต่แล้วบางคนก็สัมผัสกับแรงสั่นสะเทือนบางอย่างได้ หลายคนคิดว่าอาจกำลังมีอาการเวียนหัวอยู่ บ้างก็หน้ามืด แต่บางคนก็ตระหนักได้ว่านี่คือแผ่นดินไหว
เหตุการณ์ครั้งใหญ่ทำให้คนไทยที่ไม่พบกับแผ่นดินไหวขนาดใหญ่มาก่อนเกิดอาการตกใจ เราหลายคนรับมือไม่ถูก และหลายคนก็ไม่กล้ากลับขึ้นไปพักบนตึก แผ่นดินไหวระดับ 7.7 ตามมาตรวัดริกเตอร์ได้สั่นสะเทือนมาตามแนวรอยเลื่อนที่ชื่อ ‘สะกาย’ ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตจำนวนมากโดยเฉพาะในประเทศเมียนมาที่เป็นจุดศูนย์กกลาง ซึ่งไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในภูมิภาคนี้
แต่สิ่งที่ทำให้นักวิทยาศาสตร์ประหลาดใจมากที่สุดก็คือ รอยเลื่อนแห่งนี้สร้างความเสียหายระดับเลวร้ายแบบนี้ได้อย่างไร? มันแตกออกด้วยความเร็วมากกว่า 4.8 กิโลเมตรต่อวินาที และนั่นอาจสัญญาณอันตรายให้กับรอยเลื่อนขนาดใหญ่อื่น ๆ บนโลกเช่น รอยเลื่อน ‘ซานแอนเดรียส’
“แผ่นดินไหวขนาดใหญ่มักเกิดขึ้นบนรอยเลื่อนที่ทราบกันดีว่าเคยก่อให้เกิดเหตุการณ์การทำลายล้างในอดีต” รายงานใหม่ที่เผยแพร่บนวารสาร PNAS ระบุ “อย่างไรก็ตาม การคาดการณ์ลักษณะเฉพาะของแผ่นดินไหวและผลกระทบยังคงเป็นความท้าทายอย่างยิ่ง ซึ่งแผ่นดินไหวขนาด 7.7 ในปี 2025 ที่เกิดจากการแตกออกของรอยเลื่อนสะกายในเมียนมานั้นมีความยาวผิดปกติ โดยส่วนใหญ่ไม่ได้แตกออกมาตั้งแต่ปี 1839”
ดังนั้นเพื่อทำความเข้าใจสิ่งที่เกิดขึ้นให้ได้มากกว่าเดิม ทีมวิจัยจากสถาบันเทคโนโลยีแห่งแคลิฟอร์เนีย (Caltech) จึงได้ตรวจสอบข้อมูลทั้งหมดผ่านภาพถ่ายดาวเทียมที่แสดงการเคลื่อนตัวของรอยเลื่อนสะกาย เพื่อเป็นข้อมูลให้กับแบบจำลองพฤติกรรมแผ่นดินไหวต่อไป ยิ่งเราเข้าใจมันมากเท่าไหร่ เราก็ยิ่งรับมือได้ดีมากขึ้นเท่านั้น
โดยทั่วไปแล้วรอยเลื่อนสะกายนั้นมีลักษณะเป็นเส้นตรงจากเหนือจรดใต้ พาดยาวทั่วเมียนมา ซึ่งแผ่นดินทั้งสองด้านของรอยเลื่อนนี้ค่อย ๆ เคลื่อนตัวปะทะกันอย่างช้า ๆ พวกมันสะสมแรงเค้นเรื่อย ๆ นับตั้งแต่เกือบสองร้อยปีก่อน และในที่สุดพวกมันก็ถึงจุดแตกหัก กลายเป็นแผ่นดินไหวครั้งใหญ่
จากบันทึกแผ่นดินไหวในอดีตของรอยเลื่อนสะกาย นักวิจัยคาดการณ์ว่าจะเกิดแผ่นดินไหวรุนแรงตามแนวยาวประมาณ 300 กิโลเมตรเท่านั่น ขณะเดียวกันนักวิทยาศาสตร์ก็เชื่อกันว่าส่วนที่ติดขัดของรอยเลื่อนจะถูกตามทันมาเติมเต็มช่องว่างได้ในที่สุด
แต่พวกเขาคาดการณ์ถูกเพียงครึ่งเดียว รอยเลื่อนขยับตามมาทัน แต่เกิดขึ้นมากกว่าที่คิดไว้ถึง 200 กิโลเมตร
“เราใช้การสำรวจระยะไกลเพื่อบันทึกการเสียรู้ของพื้นผิวที่เกิดจากแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ระดับ 7.7 ที่เมืองมัณฑะเลย์ในปี 2025” ทีมวิจัยเขียน “เหตุการณ์นี้เป็นกรณีพิเศษของการแตกแบบเฉือนที่ยาวมา (ประมาณ 510 กิโลเมตร) และต่อเนื่อง”
สิ่งที่น่ากังวลต่อไปก็คือ รอยเลื่อนสะกายมีรอยเลื่อนแบบเดียวกับรอยเลื่อยซานแอนเดรียส หรือก็คือรอยเลื่อนแบบตามแนวระดับ (Strike-Slip fault) กล่าวให้ละเอียดก็คือ มันเป็นแผ่นดินที่บดกันในแนวนอน (จินตนาการง่าย ๆ เหมือนรถที่วิ่งสวนเลนกัน) การเคลื่อนตัวแบบนี้ทำให้เกิดแรงเค้นสะสม เมื่อแรงเค้นมากพอ รอยเลื่อนและแผ่นดินจะหลุดและเลื่อนไปอย่างรวดเร็ว
“แผ่นดินไหวครั้งนี้เป็นกรณีศึกษาที่เหมาะสมที่สุดสำหรับการประยุกต์ใช้วิธีการหาความสัมพันธ์ของภาพ (การเปรียบเทียบภาพก่อนและหลังเหตุการณ์ทางธรณีวิทยา) ที่กลุ่มวิจัยของเราพัฒนาขึ้น” โซลีน อองตวน (Solène Antoine) นักวิจัยหลังปริญญาเอก และผู้เขียนคนแรกของการศึกษา กล่าว
ในงานวิจัยใหม่นี้ ทีมนักวิทยาศาสตร์ได้มใช้ความสัมพันธ์ระหว่างภาพถ่ายดาวเทียมออปติคัลและเรดาห์ของรอยเลื่อนกับบริเวณโดยรอบ ซึ่งเป็นเทคนิคที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในด้านแผ่นดินไหวปัจจุบัน แต่สิ่งที่เป็นปัญหาก็คือ การประเมินความเสี่ยงแผ่นดินไหวปัจจุบันนั้นอ้างอิงตามสถิติแผ่นดินไหวและเป็นอิสระจากเวลา
หมายความว่าแบบจำลองสามารถให้ค่าความน่าจะเป็นได้เฉพาะ ‘ในช่วงเวลาที่เลือกเท่านั้น’ และ ‘จุดใดจุดหนึ่งเท่านั้น’ ดังนั้นเพื่อให้ประเมินความเสี่ยงได้อย่างแม่นยำมากขึ้น แบบจำลองจะต้องพิจารณาถึงระยะเวลาที่รอยเลื่อนเคลื่อนตัว ‘อย่างต่อเนื่อง’ ทั้งตำแหน่งและความรุนแรง
นี่คือผลลัพธ์ที่ทีมวิจัยได้หลังจากตรวจสอบสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างละเอียด แผ่นดินไหวไม่ได้เกิดขึ้นเฉพาะในจุดที่พวกมันเคยเกิดขึ้น และไม่ได้เกิดตามระดับหรือระยะทางที่มันเกิดขึ้นเท่านั้น มันสามารถเกิดได้รุนแรงกว่านั้น ซึ่งนี้อาจเกิดขึ้นกับรอยเลื่อนซานแอนเดรียส
“การศึกษานี้แสดงให้เห็นว่าแผ่นดินไหวในอนาคตอาจไม่เกิดซ้ำรอยแผ่นดินไหวตามอดีตที่รู้จัก” ฌอง-ฟิลิปป์ อาวูแอค (Jean-Philippe Avouac) จาก สาขาธรณีวิทยาและวิศวกรรมเครื่องกลและโยธา และผู้อำนวยการศูนย์ธรณีกลศาสตร์และการบรรเทาภัยพิบัติทางธรณีวิทยา กล่าว
“การแตกออกของรอยเลื่อนที่เกิดขึ้นซ้ำ ๆ กัน แม้จะเรียบง่ายอย่างรอยเลื่อนสะกายหรือรอยเลื่อนซานแอนเดรียส ก็อาจแตกต่างกันอย่างมาก และอาจปลดปล่อยแรงเค้นออกมามากกว่าแรงเค้นที่ขาดหายไปนับตั้งแต่เหตุการณ์ล่าสุด”
สืบค้นและเรียบเรียงข้อมูล
วิทิต บรมพิชัยชาติกุล
ที่มา