บรรดา สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ ทั่วโลกกำลังเผชิญกับหายนะภัยครั้งใหญ่ มันคือเชื้อราสายพันธุ์โบราณที่แทะกินผิวหนังเป็นอาหาร และสามารถล้างบางประชากรกบในผืนป่าให้สูญสิ้นไปได้ในพริบตา
เจ้าวายร้ายตัวนี้เป็นฟังไจในกลุ่มไคทริด (chytrid) ที่มีชื่อว่า Batrachochytrium dendrobatidis ซึ่งขณะนี้กำลังเป็นสาเหตุของการสูญพันธุ์และเกือบสูญพันธุ์ในสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำกว่า 200 สายพันธุ์ ภายในระบบนิเวศสมบูรณ์หลายแห่งทั่วโลก
“เท่าที่เราบอกได้ตอนนี้ นี่เป็นเชื้อโรคที่เลวร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์ ในแง่ของผลกระทบด้านความหลากหลายทางชีวภาพ” Mat Fisher นักพฤกษศาสตร์จาก Imperial College London ผู้ศึกษาราชนิดนี้กล่าว
ขณะนี้ทีมวิจัยนานาชาติจากนักวิจัยจำนวน 58 คน กำลังพยายามหาคำตอบ และรายงานการค้นพบครั้งนี้ถูกเผยแพร่ลงในวารสาร Science เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 10 พฤษภาคม 2018 เผยให้เห็นช่วงเวลาและสถานที่ที่มีการอุบัติของเชื้อรา นั่นคือบริเวณคาบสมุทรเกาหลีในช่วงทศวรรษ 1950 และกิจกรรมของมนุษย์เรานั้นมีส่วนช่วยให้เชื้อราเกิดการแพร่ระบาด จนนำไปสู่การตายของสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำจำนวนมากทั่วทวีปอเมริกา, แอฟริกา, ยุโรป ตลอดจนในออสเตรเลีย
“การแพร่กระจายของเชื้อราอาจมาจากเหตุการณ์ใหญ่ ไม่แน่ว่าอาจจะเป็นสงครามเกาหลี” Simon O’Hanlon นักวิจัยจาก Imperial College London หนึ่งในผู้ร่วมวิจัยกล่าว จากการศึกษาค้นคว้า ตอนนี้พวกเขาทราบแล้วว่าเชื้อราเหล่านี้มาจากไหน ทั้งยังสามารถติดตามความหลากหลายของเชื้อราในกลุ่มไคทริดเหล่านี้ ตลอดจนมองหาสายพันธุ์ที่อันตรายที่สุด อีกทั้งการค้นพบครั้งนี้ยังสะท้อนให้เห็นว่า การค้าที่เชื่อมต่อโลกทั้งใบสามารถก่อให้เกิดผลกระทบรุนแรงต่อระบบนิเวศได้อย่างไร
กบตายเกลื่อนกลาด
เชื้อราชนิดนี้ถูกเรียกชื่อสั้นๆ ว่า Bd มันอันตรายก็เพราะมันพุ่งเป้าไปที่ผิวหนังของบรรดาสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ ปกติแล้วสัตว์เหล่านี้ใช้ผิวของมันในการหายใจและดูดซึมความชื้น เมื่อพวกมันติดโรคจากเชื้อราอาการของโรคจะมีลักษณะหลากหลายตามแต่สายพันธุ์ตั้งแต่ ง่วงซึม ไม่กินอาหาร ผิวหนังบริเวณท้องมีสีแดง เกิดอาการชักเกร็ง หรือมีการก่อตัวหนาขึ้นของผิวหนังตามมา ซึ่งในที่สุดแล้วสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำตัวนั้นๆ ที่ติดเชื้อจะตายลงในเวลาไม่ถึงสัปดาห์ อาจมีบางสายพันธุ์ที่สามารถทนทานต่อเชื้อราได้ แต่เท่าที่ทราบมีสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำกว่า 695 สายพันธุ์แล้วที่ได้รับผลกระทบจากเชื้อรา Bd ในระดับที่แตกต่างกัน
สำหรับมนุษย์เราแล้วการระบาดของเชื้อรา Bd อาจมีลักษณะเทียบได้กับวันสิ้นโลกตามคัมภีร์ไบเบิล ทุกๆ ปีในช่วงเดือนสิงหาคมบรรดาคางคกในทะเลสาบของเทือกเขาพิเรนีส ในฝรั่งเศส จะพากันปีนออกมาจากสถานที่ที่พวกมันเกิดเพื่อสำรวจโลกกว้างใหญ่เป็นครั้งแรก แต่สำหรับคางคกที่ติดเชื้อพวกมันจะไปได้ไม่ไกลนัก “พวกมันจะกระโดดได้ไม่กี่ครั้งและตายลงตรงนั้น” Fisher หนึ่งในผู้ร่วมวิจัยกล่าว “ถ้าคุณมีโอกาสได้ไปที่ทะเลสาบจะเห็นกบนอนตายเกลื่อนกลาด เหมือนพื้นตรงนั้นปูพรมที่สร้างจากกบตายไม่มีผิด”
ความตายในลักษณะนี้เริ่มปรากฏขึ้นครั้งแรกเมื่อทศวรรษ 1970 แต่ในตอนนั้นนักวิจัยยังไม่ทราบว่ามันจะเป็นหายนะครั้งใหญ่ จนกระทั่งเมื่อทศวรรษ 1990 เป็นครั้งแรกที่นักวิทยาศาสตร์ได้รู้จักกับเชื้อรา Bd และอีกสิบปีต่อมามันก็ได้ฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ประชากรสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำไปจำนวนมาก โดยกระบวนการล้างบางยังคงดำเนินต่อไปจนวันนี้ จากปี 2004 – 2008 แค่ภูมิภาคเดียวในปานามา มีสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำมากถึง 41 สายพันธุ์แล้วที่ต้องสูญหายไปเพราะเชื้อราดังกล่าว
ในบทความนี้จะเรียกเชื้อรา Bd ประเภทที่ก่อให้เกิดการระบาดครั้งใหญ่แบบย่อว่า BdGPL (Global Panzootic Lineage) พร้อมหาคำตอบไปด้วยกันว่าเจ้าเชื้อราวายร้ายนี้มาจากไหน และมันเดินทางไปทั่วโลกได้อย่างไร?
ห้องสมุดเชื้อรา
ในการหาคำตอบ ทีมนักวิจัยใช้เวลาเป็นสิบปีในการสร้างห้องสมุดเก็บพันธุกรรมของเชื้อรา Bd ภารกิจที่พึ่งพาความช่วยเหลือจากนักวิทยาศาสตร์ใน 6 ทวีป อาทิเช่น Jennifer Shelton หนึ่งในผู้ร่วมวิจัยและนักสำรวจรุ่นเยาว์ของเนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ที่ออกเดินทางไปยังภูเขาในปี 2017 เพื่อตามหาซาลาแมนเดอร์ที่ติดเชื้อรา
เมื่อนักวิจัยพบสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำตัวใดก็ตามที่ติดเชื้อรา พวกเขาจะตัดเท้าข้างหนึ่งของมันออก ซึ่งเป็นวิธีในการนำเนื้อเยื่อไปตรวจที่ไม่ทำให้มันต้องตาย จากนั้นพวกเขาจะแยกเชื้อรา Bd ออกมาจากเนื้อเยื่อและเพาะมันลงในจาน เพื่อตรวจสอบดีเอ็นเอในภายหลัง
ทีมของ O’Hanlon และ Fisher สามารถเรียงลำดับจีโนมของเชื้อรา Bd จากทั่วโลกได้มากถึง 177 จีโนม โดยรวมเข้ากับจีโนมจำนวน 57 จีโนมในการวิจัยก่อนหน้านี้ จากนั้นทีมนักวิจัยเปรียบเทียบลำดับจีโนมของเชื้อรา Bd ทั้งหมด 234 จีโนม เพื่อสร้างแผนภูมิตระกูลของมันขึ้นมา ซึ่งพวกเขาพบว่ามันมี 4 สายพันธุ์ด้วยกัน
ตัวอย่างหนึ่งจากคาบสมุทรเกาหลีแสดงให้เห็นความหลากหลายของเชื้อรา Bd ที่มากกว่าเชื้อรา Bd จากภูมิภาคอื่นๆ ทั่วโลก จึงตามมาซึ่งสมมุติฐานที่เชื่อกันว่าสถานที่แห่งนี้เป็นสถานที่อุบัติขึ้นของเชื้อราดังกล่าว จากนั้นทีมนักวิจัยพบการกลายพันธุ์ของมัน ในผลการวิจัยพวกเขาพบว่าบรรพบุรุษของ BdGPL ในทุกวันนี้ เกิดขึ้นในเอเชียเมื่อราวต้นศตวรรษที่ 20 จนกระทั่งเมื่อการส่งออกทั่วโลกเริ่มเป็นที่นิยมในทศวรรษ 1950 เชื้อราเหล่านี้จึงมีโอกาสได้เดินทางไปยังท้องถิ่นอื่น
ทีมนักวิจัยตั้งทฤษฎีว่า กิจกรรมของมนุษย์เป็นปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดการแพร่ระบาดของเชื้อราในสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำทั่วโลก ซึ่งนอกเหนือจากการขนส่งสินค้าแล้ว ยังรวมถึงความนิยมในการส่งกบข้ามประเทศในฐานะตัวทดสอบการตั้งครรภ์, อาหาร, สัตว์เลี้ยงหรือสัตว์ในอุตสาหกรรม ตลอดจนความขัดแย้งอย่างสงครามเกาหลีก็มีส่วนเช่นกัน ซึ่งในความขัดแย้งครั้งนั้นมีทหารเดินทางเข้าไปในภูมิภาคถึงหลายล้านคน และเมื่อกลับออกมาบรรดาสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำบางส่วนก็ติดมากับข้าวของและอุปกรณ์ด้วย
แม้จะมีแนวทางการแนะนำจากองค์การค้าระหว่างประเทศ แต่เห็นได้ชัดว่าการแพร่ระบาดยังคงดำเนินต่อไป ซึ่งในการลงพื้นที่ตรวจสอบของทีมวิจัยตามตลาดและร้านขายสัตว์เลี้ยงในเบลเยียม, สหรัฐอเมริกา, สหราชอาณาจักร และเม็กซิโกเอง พวกเขาพบกบและคางคกจำนวนมากที่ติดเชื้อรา Bd และในจำนวนนี้รวมถึงเชื้อราอันตราย BdGPL เช่นกัน
จตุรอาชาวันสิ้นโลกของกบ
มีการทดลองใช้สารฆ่าเชื้อเฉพาะสำหรับเชื้อรา Bd ในสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำตามธรรมชาติ แต่ไม่ประสบผลสำเร็จมากนัก ทุกวันนี้นักวิทยาศาสตร์ยังไม่สามารถหาวิธีแก้ไขวิกฤติดังกล่าวได้ ดังนั้นสิ่งที่ดีที่สุดที่พวกเขาพอจะทำได้ขณะนี้คือป้องกันไม่ให้การระบาดแพร่ไปในวงกว้างมากกว่านี้
ในปี 2013 นักวิจัยค้นพบ B. salamandrivorans เชื้อราสายพันธุ์พี่น้องของ Bd ที่มีชื่อย่อว่า Bsal ชื่อของมันแปลได้ว่า “การสวาปามซาลาแมนเดอร์” ซึ่งแค่ชื่อคงพอบอกความสามารถของมันได้ ตั้งแต่ปี 2009 – 2012 เจ้าเชื้อราชนิดนี้คร่าชีวิตของประชากรซาลาแมนเดอร์สายพันธุ์ Dutch fire ไปแล้วมากกว่า 99%
ในปี 2016 กรมสัตว์ป่าของสหรัฐอเมริกาประกาศแบนการนำเข้าซาลาแมนเดอร์จำนวน 201 สายพันธุ์ เพื่อป้องกันไม่ให้เชื้อรา Bsal เข้าประเทศ อย่างไรก็ตามผลการตัดสินของศาลอุทธรณ์ในปี 2017 ชี้ว่าหากซาลาแมนเดอร์เหล่านั้นถูกนำเข้ามาก่อนการประกาศแบน การขนส่งดังกล่าวก็ไม่ถือว่าผิดกฎหมายแต่อย่างใด
นอกจากนี้ในผลการศึกษาใหม่ยังเน้นย้ำถึงภัยคุกคามจากเชื้อราลูกผสมของ Bd อีกด้วย ในงานวิจัยก่อนหน้านี้ทีมนักวิจัยทราบว่าเชื้อรา Bd สายพันธุ์บราซิลอาจผสมเข้ากับสายพันธุ์อันตราย BdGPL และขณะนี้ทีมนักวิจัยพบว่าสิ่งที่พวกเขากังวลนั้นเกิดขึ้นแล้วกับเชื้อรา Bd สายพันธุ์แอฟริกา ซึ่งไม่มีใครทราบว่าผลกระทบจากเชื้อราลูกผสมเหล่านี้จะร้ายแรงมากน้อยแค่ไหน?
“สำหรับฉันนี่คือสิ่งที่น่ากลัวที่สุด” Karen Lips ผู้เชี่ยวชาญด้านสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำจากสาขาชีววิทยา มหาวิทยาลัยแมรี่แลนด์กล่าว
จะช่วยสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำต้องหยุดการค้าขาย?
เชื้อรา BdGPL ระบาดในสหรัฐฯ แล้วขณะนี้ และศูนย์บริการอนุรักษ์ปลาและสัตว์ป่าแห่งสหรัฐอเมริกาเองก็กำลังติดตามการระบาดของมันอย่างใกล้ชิด อย่างไรก็ตามพวกเขาไม่ได้ป้องกันการมาถึงของสายพันธุ์พี่น้องของมัน และในเดือนมีนาคม ปี 2017 คำประกาศแบนห้ามนำเข้าสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำทั้งหมดก็ถูกเปลี่ยนเป็นสามารถนำเข้าได้เฉพาะสัตว์ที่ปลอดเชื้อรา Bd แทน
“เจ้าเชื้อรา Bd มันแพร่กระจายอยู่ในธรรมชาติของสหรัฐฯ อยู่แล้ว ดังนั้นกฎห้ามการนำเข้าอะไรนั่นมีส่วนช่วยบรรดาสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำท้องถิ่นได้น้อยมาก” Dave Miko หัวหน้าแผนกประมงและสัตว์น้ำจากศูนย์บริการอนุรักษ์ปลาและสัตว์ป่าแห่งสหรัฐอเมริกากล่าวระหว่างการแถลงข่าว
“ในการศึกษาใหม่พบว่าไม่ได้มี Bd แค่ชนิดเดียว” Lips กล่าวแย้ง ในฐานะผู้สนับสนุนการต่ออายุกฎห้ามการนำเข้า “และในเมื่อเรามีอยู่แล้ว ยิ่งควรป้องกันไม่ให้สายพันธุ์อื่นเข้ามาอีก มิฉะนั้นแล้วอะไรๆ จะยิ่งแย่ลง” หรืออย่างน้อยที่สุด Lips กล่าวว่าองค์กรการค้าสากลควรตรวจสอบว่าสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำที่ถูกนำเข้านั้นติดเชื้อ Bd หรือไม่ ซึ่งนโยบายดังกล่าวยังไม่ได้เกิดขึ้นในขณะนี้ หรือแม้แต่กระทรวงเกษตรสหรัฐฯ เองก็ไม่ได้ตรวจสุขภาพของบรรดาสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำที่ถูกนำเข้าในฐานะสัตว์เลี้ยงเช่นกัน
แต่สำหรับ O’Hanlon และ Fisher แล้ว ทางออกที่ดีที่สุดคือการแบนการนำเข้าอย่างสมบูรณ์ของสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ ในฐานะสัตว์เลี้ยงแปลก “เราต้องการให้องค์กรเหล่านั้นมีกำไรจากการค้าขายสัตว์ เพียงเพราะแค่การมีพวกมันในห้องนั่งเล่นนั้น ‘มันดูเท่ดี’ จริงๆ หรือ” Fisher กล่าว “ดูเหมือนเป็นงานอดิเรกที่ไม่ได้สร้างความเดือดร้อนอะไร แต่อันที่จริงเรากำลังทำให้ระบบนิเวศทั้งหมดตกอยู่ในความเสี่ยง”
เรื่อง มิคาเอล เกรสโค
อ่านเพิ่มเติม