“ทีมของเราได้ค้นพบฟอสซิลมดสายพันธุ์ใหม่ซึ่งถือเป็นบันทึกทางธรณีวิทยาของมดที่เก่าแก่ที่สุดที่ไม่มีใครโต้แย้งได้” แอนเดอร์สั เลเปโก (Anderson Lepeco) ผู้เขียร่วมเขียนงานวิจัย จากพิพิธภัณฑ์สัตววิทยาแห่งมหาวิทยาลัยเซาเปาโล กล่าว “สิ่งที่ทำให้การค้นพบนี้มีความน่าสนใจเป็นพิเศษคือ มดชนิดนี้จัดอยู่ในกลุ่ม ‘มดนรก’ ที่สูญพันธุ์ไปแล้ว ซึ่งรู้จักกันดีว่าสามารถปรับตัวเพื่อล่าเหยื่อด้วยวิธีแปลกประหลาด”
มดนั้นเป็นหนึ่งในกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่หลากหลายและกลุ่มใหญ่ที่สุดของโลก โดยมีมากกว่า 17,000 สายพันธุ์ที่สามารถพบได้ทุกทวีปและทุกแห่งหนยกเว้นแอนตาร์กติกา นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าแมลงชนิดนี้ได้วิวัฒนาการแยกออกมาจากตัวต่อสายพันธุ์หนึ่ง จากนั้นก็พัฒนาจนมีความเป็นมดมากขึ้นในยุคครีเทเชียส
โดยมีอกที่เล็กลงและต่อมขับถ่ายเฉพาะทางที่เป็นลักษณะเด่นของมด อย่างไรก็ตาม พวกมันเกิดขึ้นเมื่อไหร่ ณ ช่วงเวลาใดก็ไม่มีใครทราบ แต่หลักฐานทางฟอสซิลที่ผ่านมา ๆ เช่นซากดึกดำบรรพ์ที่ค้นพบในเมียนมาร์ ฝรั่งเศส และแคนาดา นั้นเผยเบาะแสว่ามดนรกเหล่านี้มีมาตั้งแต่ 100 ล้านปีที่แล้ว
อย่างไรก็ตาม ผลการศึกษาล่าสุดที่เผยแพร่บนวารสาร Current Biology เผยให้เห็นว่ากลุ่มมดนรกนั้นเก่าแก่กว่าที่เราคิด ซากฟอสซิลดังกล่าวได้รับการอนุรักษ์ไว้ในหินปูนที่เป็นส่วนหนึ่งทางธรณีวิทยาของ Crato Konservat-Lagerstätte ในบราซิล ซึ่งในอดีตพวกมันเคยตั้งอยู่ในภาคเหนือของมหาทวีปกอนด์วานาโบราณที่ยิ่งใหญ่
และมันก็ถูกเก็บรักษาไว้อย่างดีในพิพิธภัณฑ์สัตววิทยาของมหาวิทยาลัยเซาเปาโล ทำให้นักวิทยาศาสตร์สามารถถ่ายภาพสามมิติของตัวอย่างได้และดูว่ามันอยู่ตรงไหนของต้นไม้แห่งวิวัฒนาการของมด
“ผมไม่เชื่อว่าจะพบอะไรแบบนั้นได้” เลเปโก กล่าว “ไม่เคยมีหลักฐานที่ชัดเจนว่ามดเคยอยู่ในคอลเลกชันนี้ แต่ตอนนี้เราพบตัวอย่างที่สมบูรณ์มากตัวนี้แล้ว” พร้อมเสริมว่า มดบินได้ตัวนี้อาจถูกลมพัดให้ตกลงไปในทะเลสาบก่อนจะถูกปกคลุมด้วยตะกอนที่สะสมมานานหลายล้านปี
ฟอสซิลดังกล่าวเผยให้เห็นว่ามดนรกในยุคแรกนั้นมีวิวัฒนาการการล่าเหยื่อที่ค่อนข้างซับซ้อน โดยมันมีขากรรไกรที่ดูจะแปลกประหลาดไปจากปัจจุบันมากซึ่งคล้ายกับเขาบนหัว นักวิจัยเชื่อว่ามันน่าจะถูกใช้เพื่อตรึงหรือเสียบเหยื่อก่อนที่จะกิน ทำให้มดนรกชนิดนี้สามารถจับเหยื่อที่มีขนาดใหญ่ได้
“มันเป็นขากรรไกรชนิดที่แปลกประหลาดมากซึ่งคุณไม่สามารถพบในแมลงในปัจจุบันได้” เลเปโก กล่าว
ตอนแรกนักวิทยาศาสตร์คาดว่ามดนรกชนิดนี้อาจใช้ขากรรไกรในการคว้าหยดน้ำหรือน้ำหวานเพื่อนำไปยังรังและเลี้ยงตัวอ่อน แต่เลเปโกคิดว่าขากรรไกรเหล่านี้น่าจะใช้คว้าหรือเสียบแมลงมากกว่า ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากฟอสซิลที่ในเมียนมาร์ โดยมีแมลงที่เป็นเหยื่ออยู่ในขากรรไกรของมดตัวดังกล่าว
ไม่เพียงเท่านั้นฟอสซิลที่ค้นพบใหม่นี้ยังเป็นหลักฐานชิ้นแรกสุดที่ค้นพบมดนรกในกอนด์วานาอีกด้วย มันเผยให้เห็นว่ามดไม่เพียงแต่ขยายพันธุ์และพัฒนารูปร่างต่าง ๆ อย่างรวดเร็วแล้ว แต่ยังมีความสามารถในการอพยพไปยังพื้นที่ทั่วโลกอีกด้วย
นักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่าช่วงยุคครีเทเชียสนั้นเป็นช่วงที่มีการขยายพันธุ์กันอย่างเฟื่องฟู รวมถึงมดนรกที่มีเอกลักษณะเฉพาะตัวด้วย ทว่ามันกลับไม่มีลูกหลานเหลืออยู่เลยหลังจากการเปลี่ยนผ่านไปเป็นยุคซีโนโซอิกเมื่อประมาณ 66 ล้านปีก่อนที่ดาวเคราะห์น้อยพุ่งชนโลก พร้อมกับทำให้สิ่งมีชีวิตราวร้อยละ 76 บนโลกสูญพันธุ์หายไป
“มดนรกหายไปจากบันทึกฟอสซิลในช่วงปลายยุคครีเทเชียสเมื่อ 78 ล้านปีก่อนและแหล่งฟอสซิลใกล้กับขอบเขตของการสูญพันธุ์ของเหตุการณ์ K-Pg เมื่อ 66 ล้านปีก่อนก็ไม่พบมดนรกเลย” คริสติน โซเซียก (Christine Sosiak) นักกีฎวิทยาจากสถาบันวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีโอกินาวา ซึ่งไมได้เกี่ยวข้องกับงานวิจัยนี้ กล่าว
“เป็นไปได้ที่มดนรกสูญพันธุ์ไปช่วงการสูญพันธุ์ของ K-Pg ควบคู่ไปกับไดโนเสาร์ แต่ก็มีความเป็นไปได้มากกว่าเล็กน้อยที่ว่ามดนรกอาจสูญพันธุ์ไปก่อนหน้านั้น ครีเทเชียสเป็นช่วงเวลาแห่งการเปลี่ยแปลงทางระบบนิเวศและสภาพอากาศ”
ขณะที่ผู้เชี่ยวชาญคนอื่น ๆ ให้ความเห็นเพิ่มเติมว่า ตลอดช่วงเวลาแห่งการเปลี่ยนแปลงนี้ การล่าเหยื่อแบบพิเศษของมดนรกอาจกลายเป็นจุดจบของพวกมันแทน
“เพราะถ้าพวกมันมีอาหารประเภทที่เฉพาะเจาะจงและสามารถล่าได้เฉพาะอาหารประเภทนั้น ความสามารถในการสร้างความหลากหลายและการอยู่รอดจะลดลงเมื่อไม่มีอาหารนั้น” มาเร็ก โบโรเวียค (Marek Borowiec) นักกีฏวิทยาจากมหาวิทยาลัยแห่งรัฐโคโลราโด ซึ่งไม่ได้มีส่วนร่วมในการวิจัยใหม่นี้กล่าว
ฟอสซิลเหล่านี้เป็นชิ้นส่วนปริศนาที่ช่วยนักบรรพชีวินวิทยาเข้าใจแมลงที่มีอยู่ในอดีตได้ดีขึ้น ซึ่งเป็นแหล่งข้อมูลใหม่ที่ให้เบาะแสเกี่ยวกับการวิวัฒนาการของแมลงที่มีความหลากหลายที่สุดในโลกปัจจุบัน รวมถึงบอกเล่าเรื่องราวของโลกยุคครีเทเชียส
“จากบันทึกฟอสซิลเหล่านี้ก่อนหน้านี้ เราทราบว่ามดนรกประสบความสำเร็จและมีความหลากหลายมาก โดยพบใน 3 ทวีปในช่วงเวลา 20 ล้านปี” โซเซียก กล่าว “ดังนั้นมดนรกตัวใหม่นี้จึงช่วยเสริมรูปแบบนี้อย่างแท้จริง”
“เราสาสามารถจินตนาการถึงภาพที่ซับซ้อนยิ่งขึ้นของยุคไดโนเสาร์ได้… มีแมลงที่น่าทึ่งเช่น มดนรก อาศัยอยู่ร่วมกับพวกมัน ซึ่งมีพฤติกรรมและกายวิภาคเฉพาะตัวมาก” เลเปโก กล่าว “ผู้คนมักคิดถึงแต่ไดโนเสาร์ขนาดใหญ่ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และสัตว์ขนาดใหญ่ที่เราพบในฟอสซิลเท่านั้น แต่แมลงก็เป็นสิ่งที่น่าทึ่งเช่นกัน”
สืบค้นและเรียบเรียง
วิทิต บรมพิชัยชาติกุล
ที่มา
https://www.nationalgeographic.com