นางแบบชาวซูดาน อะเล็ก เว็ก ปรากฏโฉมบนปกนิตยสาร แอล (Elle) ฉบับสหรัฐฯ เมื่อปี 1997 นี่เป็นการทำงานระดับโลก ซึ่งถือเป็นเรื่องธรรมดาของธุรกิจ ความงาม
กว่า 20 ปีหลังเว็กขึ้นปกนิตยสาร แอล เล่มนั้น นิยาม ความงาม ได้ขยายออกไปอย่างต่อเนื่อง เปิดพื้นที่ให้ผู้หญิงผิวสี ผู้หญิงร่างใหญ่ ผู้หญิงที่มีผิวด่างขาว ผู้หญิงหัวล้าน ผู้หญิงผมสีดอกเลา มีริ้วรอย เรากำลังขยับก้าวเข้าสู่วัฒนธรรมแห่งความงามซึ่งเปิดกว้าง ชนิดที่โอบรับทุกคนเข้ามา ทุกคนล้วนหล่อหรือสวยได้
เว็กคือวิสัยทัศน์ใหม่แห่งความงามซึ่งถือเป็นคุณค่าที่ผูกพันกับผู้หญิงเสมอมา แน่นอนว่าความงามเป็นเรื่องของวัฒนธรรม สิ่งที่คนกลุ่มหนึ่งชื่นชมอาจเป็นสิ่งที่คนอีกกลุ่มเฉยเมยหรือกระทั่งรังเกียจเดียดฉันท์ แต่ก็เป็นสากลด้วย มีคนงามระดับสากลหรือกลุ่มคนผู้เป็นตัวแทนของมาตรฐานความงามนั่นเอง
นานหลายชั่วอายุคนมาแล้วที่ความงามต้องมาพร้อมรูปร่างผอมเพรียว แต่มีหน้าอกใหญ่และเอวคอดกิ่ว ขากรรไกรต้องเป็นสันชัดเจน โหนกแก้มสูง จมูกโด่ง ผมควรยาว หนา นุ่มสลวย และเป็นสีทองได้ก็ยิ่งดี ความสมมาตรเป็นสิ่งพึงประสงค์ ส่วนความอ่อนเยาว์นั้นรู้กันโดยไม่ต้องให้บอก
ความงามเป็นเรื่องของวัฒนธรรม สิ่งที่คนกลุ่มหนึ่งชื่นชมอาจเป็นสิ่งที่คนอีกกลุ่มเฉยเมยหรือกระทั่งรังเกียจเดียดฉันท์ แต่ก็เป็นสากลด้วย มีคนงามระดับสากลหรือกลุ่มคนผู้เป็นตัวแทนของมาตรฐานความงามนั่นเอง
ในช่วงต้นทศวรรษ 1990 นิยามของความงามที่ใช้กับผู้หญิงเริ่มคลี่คลายไปเพราะการปรากฏตัวของเคต มอส ผู้มีรูปร่างผอมบางและมีเสน่ห์แบบเด็กกะโปโล ความสูง 170 เซนติเมตรของเธอถือว่าเตี้ยไปสำหรับการเดินแบบบนเวทีแฟชั่น วัยรุ่นสาวชาวอังกฤษคนนี้ไม่ได้สวยสง่าเป็นพิเศษ และไม่มีมาดนางพญาแบบนางแบบหลายๆคน บทบาทโดดเด่นของมอสในโฆษณาของแคลวิน ไคลน์เป็นจุดเปลี่ยนครั้งสำคัญที่แตกต่างไปจากเหล่านางแบบขายาวระหงที่นิยมกันมาโดยตลอด
มอสคือคนที่ทำให้ระบบความงามปั่นป่วน กระนั้น เธอก็ยังอยู่ดีในพื้นที่ปลอดภัยของอุตสาหกรรมที่ยังคงนิยามความงามด้วยแนวคิดผิวขาวแบบยุโรป ไม่ต่างจากเหล่านางแบบวัยรุ่นหัวขบถผู้สั่นสะเทือนโลกแฟชั่นในทศวรรษ 1960 อย่างทวิกกี สาวน้อยแขนขาเก้งก้างผอมแบนแบบเด็กชายวัย 12 ขวบ
แม้แต่นางแบบผิวสียุคแรกๆ ที่ก้าวข้ามอุปสรรคจนได้ดิบได้ดีก็ไม่ได้คุกคามหรือท้าทายขนบความงามแบบเดิมๆ อย่างรุนแรง สาวๆ อย่างเบเวอร์ลี จอห์นสัน นางแบบอเมริกันเชื้อสายแอฟริกันคนแรกที่ขึ้นปกนิตยสาร โว้ก (Vogue) ในสหรัฐฯ อิมาน นางแบบเชื้อสายโซมาเลีย นาโอมิ แคมป์เบลล์ และไทรา แบงก์ส พวกเธอมีใบหน้าเฉี่ยวคมและผมยาวสลวย ต่อให้สวมวิกหรือต่อผมซึ่งช่วยให้ผมดูดีแบบที่เห็นก็ตาม อิมานมีคอยาวระหงที่ทำให้บรรณาธิการแฟชั่นในตำนานอย่างไดแอนา วรีแลนด์ ต้องพิศวง ส่วนแคมป์เบลล์ก็มีช่วงขาและสะโพกที่เย้ายวน ขณะที่แบงก์สโด่งดังขึ้นมาจากสาวน้อยหน้าตาธรรดาผู้สวมบิกินีลายจุดบนปกนิตยสาร สปอร์ตอิลลัสเตรเทด (Sport Illustrated)
นานหลายชั่วอายุคนมาแล้วที่ความงามต้องมาพร้อมรูปร่างผอมเพรียว แต่มีหน้าอกใหญ่และเอวคอดกิ่ว ขากรรไกรต้องเป็นสันชัดเจน โหนกแก้มสูง จมูกโด่ง ผมควรยาว หนา นุ่มสลวย และเป็นสีทองได้ก็ยิ่งดี ความสมมาตรเป็นสิ่งพึงประสงค์ ส่วนความอ่อนเยาว์นั้นรู้กันโดยไม่ต้องให้บอก
แต่เว็กคือปรากฏการณ์ใหม่ ความงามของเธอผิดแผกไปอย่างสิ้นเชิง
ผมหยิกขอดของเธอถูกตัดให้สั้นเกรียนติดหนังศีรษะ ผิวที่ดูไร้รูขุมขนของเธอดำเข้ม จมูกกว้าง ริมฝีปากอวบหนา ขายาวเพรียวเรียวชะลูดอย่างเหลือเชื่อ
สำหรับสายตาที่ถูกฝึกให้เข้าใจความงามผ่านเลนส์ของวัฒนธรรมตะวันตก เว็กคือความขัดหูขัดตาของทุกคน ไม่เว้นแม้แต่คนผิวสีเองด้วยซ้ำ หลายคนไม่คิดว่าเธอสวย กระทั่งผู้หญิงที่อาจส่องกระจกเห็นผิวสีเข้มเกือบเหมือนถ่านและผมหยิกขอดเกรียนดำแบบเดียวกันก็ยังยากจะยอมรับนางแบบปกแอล ฉบับนี้ได้
ในนิวยอร์ก ลอนดอน มิลาน และปารีสเมืองหลวงแห่งแฟชั่นตามขนบเดิมของโลก กฎแห่งความงามเปลี่ยนไปมากในช่วงสิบปีที่ผ่านมายิ่งกว่าที่เปลี่ยนในช่วงหนึ่งร้อยปีก่อน
ตัวเร่งให้เกิดความเข้าใจเรื่องความงามที่เปลี่ยนไป มาจากการเกิดขึ้นพร้อมกันของเทคโนโลยี เศรษฐกิจ และกลุ่มผู้บริโภครุ่นใหม่ที่มีความรู้ทางสุนทรียะอันประณีต
เทคโนโลยีหมายถึงโซเชียลมีเดียโดยทั่วไปและอินสตาแกรมโดยเฉพาะ ปัจจัยพื้นฐานทางเศรษฐกิจคือการแข่งขันอันไม่เคยหยุดหย่อนเพื่อช่วงชิงส่วนแบ่งการตลาดของผลิตภัณฑ์สารพัดอย่าง ตั้งแต่เสื้อผ้าดีไซเนอร์ไปจนถึงลิปสติก
แต่เมื่อบรรดาผู้บริโภคที่มีกำลังซื้อจากหลากหลายชนชั้นเพิ่มมากขึ้น เครือข่ายค้าปลีกแผ่ขยายออกไป และภูมิทัศน์ของสื่อใหม่ได้บีบให้อุตสาหกรรมแฟชั่นต้องมีความความรับผิดชอบสูงขึ้นในแง่ของการนำเสนอความงาม แบรนด์เสื้อผ้าและเครื่องสำอางในปัจจุบันจึงใส่ใจตอบสนองความต้องการของผู้ซื้อสินค้าหรูที่ทวีจำนวนขึ้นในประเทศอย่างอินเดียและจีนด้วยการใช้นางแบบเอเชียมากขึ้น
ไม่มีความเป็นกลางหรอก ไม่ว่าจะร่างกาย ใบหน้า หรือเรือนผม ล้วนเป็นเรื่องการเมืองทั้งสิ้น ความงามเป็นเรื่องของการเคารพและการเห็นคุณค่า เป็นสิทธิที่จะดำรงอยู่โดยไม่ต้องเปลี่ยนเนื้อแท้ที่เราเป็น
โซเชียลมีเดียขยายเสียงของชุมชนคนกลุ่มน้อยให้ดังขึ้น การเรียกร้องให้มีตัวแทนของพวกตนจึงไม่อาจถูกเพิกเฉยง่ายๆ และการเติบโตของสื่อดิจิทัลและบล็อกต่างๆ ก็หมายความว่า ทุกตลาดจะพูดจาภาษาความงามได้คล่องขึ้น เกิดผู้นำแฟชั่นกลุ่มใหม่ๆ อย่างอินฟลูเอนเซอร์อายุน้อย เป็นอิสระ และหมกมุ่นกับความเจิดจรัสของแฟชั่น อินฟลูเอนเซอร์ด้านแฟชั่นเหล่านี้จะไม่ยอมรับคำแก้ตัว ไม่ก้มหัว และไม่สนคำขอร้องจากสปอนเซอร์ให้อดทน เพราะการเปลี่ยนแปลงนั้นสั่งได้จริง
บล็อกเกอร์หุ่นอวบบอกนักวิจารณ์ให้หยุดพูดเรื่องลดน้ำหนักและเลิกนำเสนอวิธีอำพรางเรือนร่างเสียที พวกเธอพอใจกับหุ่นของตัวเองอยู่แล้ว พวกเธอต้องการแฟชั่นที่เหมาะกับขนาดตัว พวกเธอไม่ได้เรียกร้องให้คนชมว่าสวยเลย พวกเธอแค่ต้องการเข้าถึงสไตล์ เพราะเชื่อว่าตนเองคู่ควรต่างหาก เช่นนี้เองที่ความงามและคุณค่าในตัวเองจึงผูกกันอย่างแยกไม่ออก
การเดินทางของแบรนด์หรูๆไปสู่จีน ลาตินอเมริกา และแอฟริกาบีบให้ดีไซเนอร์ต้องขบคิดหาวิธีทำการตลาดกับลูกค้าเหล่านั้นให้ดีที่สุดไป พร้อมๆกับหลบหลีกกับระเบิดทางวัฒนธรรมด้วย พวกเขาต้องระมัดระวังเรื่องการปรับสีผิวให้สว่างขึ้นในบางส่วนของแอฟริกา วัฒนธรรมนิยมแต่งตัวเป็นเด็กสาวแบบโลลิตาในญี่ปุ่น การหมกมุ่นกับศัลยกรรมตาสองชั้นในประเทศแถบเอเชียตะวันออก
ไม่มีความเป็นกลางหรอก ไม่ว่าจะร่างกาย ใบหน้า หรือเรือนผม ล้วนเป็นเรื่องการเมืองทั้งสิ้น ความงามเป็นเรื่องของการเคารพและการเห็นคุณค่า เป็นสิทธิที่จะดำรงอยู่โดยไม่ต้องเปลี่ยนเนื้อแท้ที่เราเป็น สำหรับหญิงผิวสี การที่คนยอมรับผมธรรมชาติของเธอว่าสวยนั้น มีความหมายว่าผมที่หยิกขอดหาใช่ตัวบ่งชี้ว่าเธอไม่เป็นมืออาชีพ สำหรับหญิงร่างใหญ่ การยอมให้ชั้นไขมันหน้าท้องรวมอยู่ในบทสนทนาแห่งความงามหมายความว่า เธอจะไม่ถูกคนแปลกหน้าติฉินที่กินขนมหวานในที่สาธารณะ
เมื่อริ้วรอยของหญิงสูงวัยถูกมองว่าสวย นั่นหมายความว่ามีคนเห็นเธอจริงๆ เธอไม่ได้ถูกมองข้ามในฐานะมนุษย์คนหนึ่งที่มีเสน่ห์เย้ายวน ตลก และฉลาด
ความงามยุคใหม่ไม่ได้ขอให้เราเดินมาที่โต๊ะโดยไม่มีความคิดเห็น เพียงแค่ขอให้เราเดินมาโดยคิดว่าทุกคนที่นั่งอยู่มีสิทธิที่จะอยู่ตรงนั้นเท่านั้น
เรื่อง รอบิน กีวาน
ภาพถ่าย ฮันนาห์ เรเยส โมราเลส
*** อ่านสารคดีฉบับเต็มได้ในนิตยสาร เนชั่นแนล จี่โอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนกุมภาพันธ์ 2563
สารคดีแนะนำ
