หญิงคนหนึ่งทอดกายอย่างสงบอยู่ในหลุมศพกลางป่าทางตอนเหนือของสวีเดนมานาน 4,000 ปี เธอน่าจะติดตามฝูงสัตว์ที่อพยพไปตามแม่นํ้าอีนดัลแซลเวน เมื่อเธอเสียชีวิตลงขณะอายุสามสิบเศษด้วยเหตุไม่ปรากฏ ร่างถูกฝังไว้พร้อมกับเด็กชายอายุเจ็ดขวบตามการคาดคะเน ซึ่งอาจเป็นบุตรของเธอเอง
ตัดเวลามาถึงปี 2020 ออสการ์ นีลส์สัน นักโบราณคดี ผู้ใช้ดินเหนียวบรรจงสร้าง ใบหน้าใหม่ จากยุคหลายพันปีก่อนขึ้นใหม่ ได้รับการทาบทามจากภัณฑารักษ์ที่ พิพิธภัณฑ์เวสเติร์นนอร์ลันด์ในสวีเดน พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เก็บรักษาโครงกระดูกสองโครงที่ได้รับการขุดค้นเมื่อศตวรรษก่อนจากหมู่บ้านเล็ก ๆ ชื่อ ลากมันซอรัน
โครงกระดูกคู่จากยุคหินดังกล่าวถือเป็นโครงกระดูกเก่าแก่ที่สุดที่พบในภูมิภาคนั้นของสวีเดน พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ต้องการจัดแสดงใบหน้าเก่าแก่ที่สุดจากทางเหนือให้สาธารณชนได้ชม แต่ติดตรงที่ไม่รู้ว่าเธอมีรูปโฉมเช่นไร ส่วนโครงกระดูกของเด็กชายนั้นเสียหายเกินกว่าจะสร้างหรือจำลองขึ้นมาใหม่ได้
ตลอด 20 ปีที่ผ่านมา นีลส์สันกลายเป็นผู้บุกเบิกโบราณคดีสืบสร้าง (reconstructive archaeology) ด้วยการมอบชีวิตใหม่ให้บรรพบุรุษมนุษย์จากอดีตอันไกลโพ้นกว่าร้อยคน เขาเริ่มจากการสร้างและจัดเรียงชั้นกล้ามเนื้อดินเหนียวลงบนกะโหลกซึ่งประกอบคืนสภาพเดิมแล้วและพิมพ์ออกมาด้วยเครื่องพิมพ์สามมิติ จากนั้น เขาปักหมุดขนาดเล็กเพื่อระบุความลึกของเนื้อเยื่อซึ่งแปรผันไปตามเพศ อายุ นํ้าหนัก และเชื้อชาติของบุคคล หมุดเหล่านี้ช่วยพยุงชั้นผิวหนังที่ทำจากดินนํ้ามัน ใบหน้าใหม่ ที่สร้างเสร็จแล้วได้รับการหล่อขึ้นอีกครั้งด้วยซิลิโคนสีเนื้อ
ลักษณะหลายประการนั้นคาดเดาได้อย่างแม่นยำโดย อาศัย “บันทึก” ที่หลงเหลืออยู่ในกระดูก หญิงผู้นี้สูงน้อยกว่า 150 เซนติเมตร ซึ่งยังนับว่า เตี้ยสำหรับคนในยุคนั้น เธอฟันยื่น จมูกไม่สมมาตร ดวงตาอยู่ตํ่ากว่าระดับปกติ และมีขากรรไกรล่างเหมือนผู้ชาย ความที่ไม่มีข้อมูลดีเอ็นเอจากโครงกระดูกที่สามารถบ่งบอกถึงสีผม ผิว และดวงตาของเธอ นีลส์สันจึงวิเคราะห์จากรูปแบบการอพยพในประวัติศาสตร์ เธอมีชีวิตอยู่ในยุคที่ชาวนา เพิ่งเข้ามายังสแกนดิเนเวีย และเริ่มผสมผสานกับคนเก็บของป่าล่าสัตว์กลุ่มต่าง ๆ เขาแน่ใจว่าเธอน่าจะผิวขาวและผมดำ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ยังต้องอาศัยศิลปกรรมเพื่อถ่ายทอดอารมณ์ด้วย “ผมอยากทำให้เธอมีชีวิตชีวา จึงต้องทำให้คุณรู้สึกว่ามีใครบางคนกำลังมองคุณอยู่ด้วยดวงตาคู่นั้นครับ” นีลส์สันบอก สีหน้าของเธอจึงดู “ออกจะถือตัวสักหน่อย ถึงเธอจะตัวเล็ก แต่คุณไม่อยากมีเรื่องกับเธอหรอกครับ”
เรื่อง นีนา สตรอคลิก
ติดตามสารคดี เนรมิตใบหน้าใหม่ ให้กะโหลกอายุ 4,000 ปี ฉบับสมบูรณ์ได้ที่ นิตยสารเนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนมิถุนายน 2566
สั่งซื้อนิตยสารได้ที่ https://www.naiin.com/product/detail/579020
