การถูกคุกคามของสายพันธุ์

การถูกคุกคามของสายพันธุ์ เป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ประชากรสิ่งมีชีวิตทั่วโลกกำลังลดจำนวนลง ยกเว้นสายพันธุ์มนุษย์ ผลจากการลดลงของจำนวนประชากรสิ่งมีชีวิตในธรรมชาติ ย่อมนำมาซึ่งความไม่สมดุลในระบบนิเวศ

การถูกคุกคามของสายพันธุ์ (Species Endangerment) คือ ภาวะความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด (Species) ที่อาศัยอยู่ในระบบนิเวศต่าง ๆ ทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นชนิดพันธุ์พืช พันธุ์สัตว์ หรือสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว ทั้งที่อาศัยอยู่ในป่าดิบชื้น ในแหล่งน้ำหรือในพื้นที่รกร้างต่าง ๆ

เต่าบกยักษ์สายพันธุ์เกาะพินตา (Pinta Island Tortoise) ตัวสุดท้ายของโลก ซึ่งปัจจุบันสูญพันธุ์ไปแล้ว / ภาพถ่าย PETE OXFORD

นับตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน สิ่งมีชีวิตหลายพันล้านชนิดกว่าร้อยละ 99 ที่เกิดขึ้นบนโลกได้สูญพันธุ์ไปแล้วจากเหตุการณ์การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ทั้ง 5 ครั้งในอดีต (Mass Extinction) โดยเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นทั้งช่วงเวลาที่พืชทะเล และปลาดึกดำบรรพ์ครองโลก หรือในยุคที่ไดโนเสาร์อยู่ในตำแหน่งสูงสุดของห่วงโซ่อาหาร

ในอดีต การสูญพันธุ์แต่ละครั้งส่วนใหญ่มีสาเหตุมาจากภัยพิบัติทางธรรมชาติเป็นหลัก ทั้งภูเขาไฟระเบิด และการพุ่งชนโลกของอุกกาบาตขนาดใหญ่ หรือดาวเคราะห์น้อย

อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันอัตราการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตไม่ได้ลดน้อยลง แต่กลับมีอัตราเสี่ยงเพิ่มสูงขึ้นหลายพันหลายหมื่นเท่าจากผลของกิจกรรมมนุษย์

 

นกพิราบส่งสาร (Passenger Pigeon) สูญพันธุ์ไปอย่างรวดเร็วในปี 1914 หลังตกอยู่ในภาวะวิกฤตเพียง 100 ปี / ภาพวาด Louis Agassi Fuertes

 

สาเหตุของภาวะความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต

การสูญเสียแหล่งที่อยู่อาศัย (Habitat Loss) : จากการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติและผลจากกิจกรรมและการกระทำของมนุษย์ เช่น การเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน การตัดไม้ทำลายป่า การขยายตัวเมืองและพื้นที่อุตสาหกรรม การทำเกษตรกรรม และการก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐาน ทั้งการตัดถนนผ่านพื้นที่ป่าไม้ธรรมชาติ การสร้างสะพานข้ามแหล่งน้ำขนาดใหญ่หรือการสร้างท่าเรือน้ำลึกต่าง ๆ

ภาพถ่าย Renaldo Matamoro

 

มลพิษและมลภาวะ (Environmental Pollution) : มลภาวะทางอากาศ น้ำและดิน รวมไปถึงมลพิษจากขยะประเภทต่าง ๆ โดยเฉพาะขยะพลาสติกที่เป็นอันตรายโดยตรงต่อสุขภาพของสิ่งมีชีวิต ซึ่งทำให้เกิดการปนเปื้อนห่วงโซ่อาหารและทำลายสมดุลของระบบนิเวศ

ภาพถ่าย Rebecca Bliklen

 

ชนิดพันธุ์ต่างถิ่นรุกราน (Invasive Alien Species) : การรุกรานของชนิดพันธุ์ต่างถิ่น เช่น หอยเชอร์รี่ ผักตบชวา หรือ ไมยราบยักษ์ ซึ่งเป็นพันธุ์สัตว์และพืชที่ปราศจากผู้ล่าตามธรรมชาติ พวกมันสามารถขยายพันธุ์อย่างรวดเร็ว เข้ามาเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและทำลายสมดุลของระบบนิเวศ ผ่านการแข่งขันและแทนที่ชนิดพันธุ์เฉพาะถิ่น (Endemic Species) ที่ดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างจำกัดในระบบนิเวศ

ภาพถ่าย Public Domain Pictures

 

การใช้ทรัพยากรเกินขีดจำกัดของมนุษย์ (Overexploitation) : การแสวงหาและนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้อย่างไร้ขีดจำกัด ทั้งจากพฤติกรรมการบริโภคที่เติบโตตามเศรษฐกิจในแต่ละประเทศ ไม่ว่าจะเป็นการค้าสัตว์ป่าผิดกฎหมาย การล่าสัตว์และการทำประมงเกินขนาด (Overfishing)

ภาพถ่าย Dominik Vanyi

 

เชื้อโรคและการเกิดโรคภัย (Pathogens and Disease) :  โรคอุบัติใหม่จากสัตว์ป่าหลายชนิด เช่น ค้างคาว กบ และซาลาแมนเดอร์ โดยเฉพาะจากการลักลอบค้าสัตว์ป่าซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญของการเกิดโรคระบาด เนื่องจากการค้าขายและการเดินทางที่เกิดขึ้นเพิ่มโอกาสให้เชื้อโรคมีการติดต่อสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิด ทั้งเพิ่มโอกาสในการอยู่รอดของพวกมันและทำให้เกิดการแพร่ระบาดออกไปในวงกว้าง

 

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) : หนึ่งในสาเหตุหลักที่ส่งผลต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตในศตวรรษนี้ ทั้งจากปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่สูงเป็นประวัติการณ์ การละลายของน้ำแข็งขั้วโลกและชั้นดินเยือกแข็ง การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิและความเป็นกรดในทะเลที่ส่งผลต่อการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตทุกชนิดบนโลก

 

ภาพถ่าย Roxanne Desgagnés

 

บัญชีแดงและความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ (Red List)

ตั้งแต่ปี 1964 องค์กรระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติหรือ “ไอยูซีเอ็น” (International Union for Conservation of Nature: IUCN) ได้ประเมินสถานะความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตทั่วโลก ซึ่งตามสถานะของบัญชีแดงในปัจจุบัน มีการประเมินสิ่งมีชีวิตไปแล้วกว่า 128,500 ชนิด โดยมีชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคามและเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์กว่า 35,500 ชนิด ประกอบด้วยกลุ่มสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ (Amphibians) มากถึงร้อยละ 40 กลุ่มไม้สน (Conifers) ร้อยละ 34 กลุ่มสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม (Mammals) ร้อยละ 26 และกลุ่มของปะการัง (Reef Corals) กว่าร้อยละ 33

ม้าน้ำมงกุฎ (Thorny Seahorse) จัดอยู่ในกลุ่มความเสี่ยงขั้นสูง / ภาพถ่าย Joel Sartore

 

นอกจากนี้ ในบัญชีแดงยังมีการจัดระดับความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตออกเป็น 7 ระดับ โดยชนิดพันธุ์ที่อยู่ในภาวะถูกคุกคามจะอยู่ใน 3 หมวด (ตัวอักษรสีเข้ม) ดังนี้

ระดับ สถานะของสิ่งมีชีวิต ตัวอย่างสิ่งมีชีวิต
EX สูญพันธุ์ไปจากโลกอย่างถาวร เสือโคร่งบาหลี ไทลาซีน นกโดโด้
EW สูญพันธุ์ไปจากธรรมชาติ สิงโตบาร์บารี คางคกไวโอมิง กวางปักกิ่ง
CR ความเสี่ยงขั้นวิกฤติและใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง แรดดำ นกแก้วคาคาโป เต่ามะเฟือง
EN ความเสี่ยงขั้นรุนแรงและใกล้สูญพันธุ์ ช้างเอเชีย โลมาอิรวดี แพนด้าแดง ฉลามวาฬ
VU ความเสี่ยงขั้นสูงและมีแนวโน้มใกล้สูญพันธุ์ หมีขั้วโลก เสือดาวหิมะ พะยูน ม้าน้ำมงกุฎ
NT ใกล้ถูกคุกคาม อาจอยู่ในข่ายเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ในอนาคตอันใกล้ เพนกวินจักรพรรดิ ฉลามหัวบาตร ตุ่นปากเป็ด
LC ความเสี่ยงต่ำต่อการสูญพันธุ์ ลิงหางแดง ต้นจันทน์เทศญี่ปุ่น วูล์ฟเวอรีน

แม้ว่าการสูญเสียช้างเอเชียหรือหนูบ้านไปสักหนึ่งสายพันธุ์อาจดูไม่สำคัญต่อความเป็นอยู่ของมนุษย์ แต่ในธรรมชาติ การขาดหายไปของสิ่งมีชีวิตหนึ่งสายพันธุ์สามารถส่งผลโดยตรงต่อปฏิสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นในห่วงโซ่อาหารและการหมุนเวียนของสสารในวัฏจักรต่าง ๆ ในระบบนิเวศของโลก มันคือการสูญเสียความหลากหลายทางพันธุกรรม (Loss of Genetic Variation) ไปอย่างถาวรพร้อม ๆ กัน

หากในอนาคต โลกต้องเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นภัยพิบัติทางธรรมชาติ โรคระบาด หรือการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศที่รุนแรง การมีอยู่ของระบบนิเวศที่สมดุลและหลากหลาย คือหนึ่งในตัวช่วยที่สำคัญยิ่งต่อความอยู่รอดของทุกชีวิตบนโลกใบนี้

 

สืบค้นและเรียบเรียง
คัดคณัฐ ชื่นวงศ์อรุณ และณภัทรดนัย

 

ข้อมูลอ้างอิง

https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/endangered-species/

https://www.iucnredlist.org/about/background-history

https://wwf.panda.org/discover/our_focus/wildlife_practice/about_species/

https://blogs.ei.columbia.edu/2019/03/26/endangered-species-matter/

https://www.tdem.toyota-asia.com/index.php?app=news&fnc=attach_download&id=12

 


อ่านเพิ่มเติม การพรางตัวของสัตว์ กลยุทธ์เพื่อหลอกล่อผู้ล่า

© COPYRIGHT 2024 AMARIN PRINTING AND PUBLISHING PUBLIC COMPANY LIMITED.