ย้อนไปเมื่อ 2-3 ปีก่อน น้อยคนนักที่รู้จักหมู่บ้าน Skjervøy (แชร์วอย) หมู่บ้านเล็กๆ ที่ประกอบอุตสาหกรรมประมง ทางตอนเหนือของนอร์เวย์ ไม่มีโครงสร้างพื้นฐานใดๆ สำหรับรองรับการท่องเที่ยวเลย แต่ทุกวันนี้ แชร์วอยเริ่มเป็นที่สนใจมากขึ้นในสายตานักท่องเที่ยว เนื่องจากเป็นจุด ล่องเรือดูวาฬ ที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งในทะเลแถบอาร์กติก
เรื่อง สุวิมล สงวนสัตย์
ภาพ สุวิมล สงวนสัตย์/ ชุตยาเวศ สินธุพันธ์
ทุกปีในช่วงฤดูหนาว Humpback Whale (วาฬหลังค่อม) และ Orca (วาฬเพชฌฆาต) มักเข้ามาหากินในฟยอร์ดของเมือง Tromsø (ทรมเซอ) จึงทำให้เมืองนี้คลาคล่ำไปด้วยนักท่องเที่ยวที่หวังมาชมวาฬและล่าแสงเหนือไปพร้อมกัน แต่เมื่อปลายปี 2017 ที่ผ่านมา พบว่า ไม่มีวาฬเข้ามาที่ทรมเซออีกเลย ทุกคนต่างตั้งคำถามว่าเกิดอะไรขึ้น
ปกติฝูงวาฬมักล่าเหยื่อในแหล่งที่มีฝูงปลาเฮร์ริ่ง แต่เมื่อเฮร์ริ่งหายไปจากทรมเซอ นักวิจัยต่างก็ตั้งข้อสันนิษฐานไปต่างๆนานาว่า อาจเป็นเพราะอุณหภูมิน้ำทะเลสูงขึ้น มลภาวะจากฟาร์มแซลมอน หรือหลายๆ ปัจจัยประกอบกัน แม้ยังไม่ได้คำตอบที่แน่ชัด
แต่ในฤดูหนาวของปีเดียวกันนั้นเอง ชาวประมงในแชร์วอยรายงานมาว่า วาฬเข้ามาที่อ่าวและเกาะแก่งแถบนั้นเพื่อมาหากิน ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่ไม่เคยปรากฏในแชร์วอยมาก่อน
ปรากฏการณ์น้ำทะเลอุ่นเป็นวงกว้าง ปริศนาที่อาจเป็นสาเหตุของปริมาณการออกลูกของวาฬหลังค่อมน้อยลง
การเดินทางสู่แชร์วอย
การเดินทางจากออสโลเมืองหลวงของนอร์เวย์ไปแชร์วอย สามารถเดินทางด้วยสายการบินในประเทศ ที่มีวันละหลายเที่ยวบินไปยังทรมเซอ โดยใช้เวลาเพียงชั่วโมงครึ่งเท่านั้น เมื่อถึงทรมเซอ เราเดินทางต่อด้วยรถยนต์ใช้เวลาประมาณสี่ชั่วโมงถึงแชร์วอย แต่เนื่องจากแชร์วอยยังไม่มีโรงแรมและสิ่งอำนวยความสะดวกมากนัก เราจึงต้องอาศัยอยู่บนเรือประมงตลอดทั้งสัปดาห์ที่ปักหลักอยู่ที่นั่น
ระหว่างทางไปทรมเซอ เราเผชิญการผจญภัยเล็กน้อย เนื่องจากสภาพอากาศย่ำแย่ เครื่องบินที่เราโดยสารมาจึงไม่สามารถลงจอดได้ หลังจากกัปตันบินวนอยู่หกรอบจนเราเวียนหัว (และน้ำมันจะหมด) กัปตันจึงตัดสินใจ โดยนำเครื่องไปลงที่สนามบิน Evenes (เอฟเนส) แทน ท่ามกลางความงงของผู้โดยสารว่าแล้วจะไปต่อยังไง แต่ทางสายการบินก็รับผิดชอบด้วยการจัดรถบัสให้ ซึ่งระยะทางที่ต้องไปต่อนั้นเกือบสามร้อยกิโลเมตร พวกเราได้รับเพียงน้ำดื่มคนละขวดกับมัฟฟินแช่แข็งจากทางสายการบินเพื่อประทังชีวิต จากกำหนดการเดิมที่จะถึงทรมเซอเที่ยงก็กลายเป็นหนึ่งทุ่ม พวกเรารู้สึกสะบักสะบอมจากการเดินทาง แต่เมื่อเดินทางถึงท่าเรือ แสงเหนือเริงระบำอยู่บนฟ้าราวกับว่ามารอต้อนรับพวกเรา ทุกคนตะลีตะลานคว้ากล้องจนลืมเหนื่อยไปเลย
ซ้อมก่อนเจอของจริง
การตัดสินใจมานอร์เวย์ครั้งนี้เรียกได้ว่าต้องทุ่มทุนอย่างมาก เพราะไม่ใช่เพียงการล่องเรือดูวาฬธรรมดา แต่เป็นการลงว่ายน้ำกับวาฬด้วย เราจึงต้องพิถีพิถันกับการเลือกผู้จัดที่มีประสบการณ์และน่าเชื่อถือ โดยเราเลือกมากับ ดาร์เรน ยิว (Darren Jew) ช่างภาพของ เนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ออสเตรเลีย และมีดีกรีเป็น Canon Master ในทีมของเขาประกอบด้วย ผู้ช่วยหนึ่งคน และไกด์ที่มีประสบการณ์โชกโชนกับการดูวาฬอีกสองคน แน่นอนว่าเรื่องราคาคงไม่ธรรมดา แต่หลังจากเราชมตัวอย่างในวิดีโอคลิปซ้ำแล้วซ้ำเล่า เราก็บอกตัวเองว่า มันต้องเป็นประสบการณ์ที่แสนคุ้มค่าแน่นอน
เมื่อเราอยู่ในประเทศแถบร้อนชื้น เราจึงไม่มีประสบการณ์กับการใส่ dry suit ลงน้ำ ทางผู้นำทัวร์ตระเตรียมอุปกรณ์ให้เราอย่างครบครัน ทั้ง dry suit ที่ต้องมีการวัดตัวและแจ้งขนาดล่วงหน้า ตีนกบ ถุงมือหนา 5 มิลลิเมตร ที่คาดศีรษะสีสะท้อนแสง (เพื่อให้เรือที่สัญจรไปมาเห็นเราที่ผิวน้ำ) และอื่นๆ สิ่งที่เราต้องเตรียมมาเองคือ หน้ากากดำน้ำ สนอร์เกิล และเสื้อฮู้ดหนาที่สุดที่จะหนาได้ (5-7 มิลลิเมตร) วันแรกจึงเป็นการซ้อมใหญ่ของทุกคนในการใส่อุปกรณ์ การลองว่ายน้ำในชุด dry suit และการขึ้นลงจากเรือยางไม่ใช่เรื่อง่าย สร้างความปวดร้าวไปทุกอณูของร่างกาย ยังไม่นับเรื่องอุณหภูมิน้ำ 6 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิบนบก 1-3 องศาเซลเซียส ที่ส่งความเย็นถึงกระดูก การเผชิญกับสภาพอากาศสุดขั้วเช่นนี้ การเตรียมร่างกายก่อนเดินทางมาจึงเป็นเรื่องจำเป็น
การเผชิญหน้ากับวาฬที่แสนอ่อนโยน
เรามักได้รับคำถามว่า “กิจกรรมนี้ปลอดภัยแค่ไหน” จึงขออธิบายเล็กน้อยว่า วาฬเพชฌฆาตไม่นิยมโจมตีมนุษย์ ชื่อนี้ได้มาจากการเป็นผู้ล่าที่อยู่บนสุดของห่วงโซ่อาหาร (apex predator) และความจริงวาฬเพชฌฆาตเลือกเหยื่อมาก และไม่ล่าเหยื่อสะเปะสะปะเลย วาฬเพชฌฆาตอยู่กันเป็นฝูง มีหลายชั่วรุ่นอายุในฝูง บางฝูงมีตั้งแต่รุ่นยายถึงรุ่นหลาน และมีความผูกพันกันมาก เขาเป็นสัตว์สังคมที่ต้องอยู่กันเป็นครอบครัวเสมอ การจับตัวใดตัวหนึ่งไปเพื่อสร้างความบันเทิงให้แก่มนุษย์ตามสวนน้ำจึงเป็นการทำให้เขาเกิดสภาวะเครียด กดดัน พิการ (จากการไม่ได้ว่ายน้ำ/ดำน้ำลึก) ขาดอาหาร และอื่นๆ ข่าววาฬเพชฌฆาตทำร้ายคนนั้นจึงมักเกิดในบริบทเหล่านี้
ต่อจากนี้ขอเรียกวาฬเพชฌฆาตว่า ออร์กา เพราะไม่อยากให้มีนัยยะว่าพวกเขาดุร้าย อาหารหลักของออร์กาคือปลาเฮร์ริง เขาจึงไม่สนใจอะไรอย่างอื่นเลยเมื่อหากินอยู่แถบนี้ ออร์กาเป็นสัตว์ที่ฉลาดมาก บางทีก็ใช้วิธีขโมยปลาจากอวนของชาวประมง การตามหาออร์กาในหลายครั้งเราจะต้องดูว่าเรือประมงอยู่ที่ไหน มีนกบินวนในอากาศเป็นฝูงเพื่อโฉบกินปลาหรือไม่ และเริ่มต้นจากตรงนั้น ซึ่งกลุ่มของเราโชคดีมาก ในวันแรก เราออกจากท่าเรือแชร์วอยมาไม่ถึงสิบนาที เราก็เจอกับฝูงออร์กากำลังว่ายโต้คลื่นอย่างสนุกสนาน แล้วเมื่อเราตามฝูงนี้ไป ก็ไปเจอกับอีกหลายฝูงที่กำลังมะรุมมะตุ้มกับเรือประมงประหนึ่งมีบุฟเฟต์เฮร์ริงเลยทีเดียว โบนัสก็คือ มีวาฬหลังค่อมหลายตัวมาร่วมวงด้วย แต่เนื่องจากการจราจรทางน้ำหนาแน่น เราจึงไม่ได้รับอนุญาตให้ลงน้ำ ทั้งนี้ เพื่อความปลอดภัยของทุกคน
อ่านต่อหน้า 2
สบตากับออร์กาครั้งแรก
เมื่อจังหวะและเวลาเหมาะสม ผู้นำทัวร์ของเราพบฝูงวาฬที่พร้อมให้เราเข้าใกล้ และไปปล่อยตัวพวกเราเราลงน้ำแบบค่อยๆหย่อนตัวลงไป พวกเราว่ายไปหาฝูงวาฬแบบเบาที่สุด ในช่วงฤดูหนาวของนอร์เวย์ กลางวันมีแสงเพียง 3-4 ชั่วโมงเท่านั้น น้ำจึงดูเป็นสีดำทะมึน เราต้องคอยสังเกตส่วนที่เป็นสีขาวของออร์กาให้ดี เพราะสีดำบนลำตัวกลมกลืนไปกับน้ำจนแทบแยกไม่ออก ออร์กาตัวแรกของเราไม่ได้สนใจว่ายวนเข้ามาใกล้ แต่อยู่ในระยะที่เห็นได้ชัดเจน ดวงตาน้อยๆ ของวาฬช่างเล็กและขัดแย้งกับขนาดตัวมาก พวกเราเห็นได้ชัดว่า “เขามองเรา” และมันคงสงสัยเหมือนกันว่าพวกเราเป็นตัวอะไร นาทีนั้นเราหัวใจพองโตไปด้วยความอิ่มเอมใจที่ได้มาสัมผัสโลกใต้น้ำของวาฬ น้ำที่เย็นยะเยือกดูเหมือนจะกลายเป็นเรื่องเล็กน้อยไปเลย
เวลาคุณภาพกับวาฬ
วันแล้ววันเล่า พวกเราลงจากเรือประมงซึ่งเป็นทั้งพาหนะและที่พักของเรา เพื่อขึ้นเรือยางกันตั้งแต่เก้าโมงเช้า (พระอาทิตย์ยังไม่โผล่พ้นเส้นขอบฟ้า) และออกตามหาวาฬกันจนกระทั่งแสงสุดท้ายของวัน เราได้เจอทั้งออร์กาและวาฬหลังค่อมจนสมใจ ในสภาพแสงจำกัด การถ่ายรูปใต้น้ำเป็นไปด้วยความยากลำบาก เพราะอุปกรณ์เราไม่ถึงกับระดับมืออาชีพ ยังไม่นับการที่หนาวจนนิ้วชาและกดชัตเตอร์ไม่ลงเลย ในที่สุด เราตัดสินใจว่ารูปถ่ายที่เพอร์เฟ็กต์ไม่ใช่ตัวชี้วัดของประสบการณ์นี้ แต่เป็นการที่เราจะไม่จดจ่ออยู่กับหลังกล้อง และชื่นชมกับความมหัศจรรย์ตรงหน้าต่างหาก
สิ่งที่เราได้เห็นกับตานั้นยิ่งกว่าสารคดีใดที่เคยชม มันคือเทคนิคการล่าที่เรียกว่า Carousel Feeding เมื่อวาฬต้อนฝูงเฮร์ริงให้ว่ายวนก้อนกลมๆ (bait ball) พอล้อมไว้ทุกทางแล้วก็ผลัดกันหงายท้องขาวให้ปลาเฮร์ริงสับสนและตาพร่า จากนั้นก็รุกฆาตด้วยการใช้หางฟาดปลาเฮร์ริงจนสลบและคาบไปกินทีละตัว มันน่าตื่นตาตื่นใจมากที่เราได้อยู่ในน้ำและเห็นทุกรายละเอียด กระทั่งเกล็ดปลาเฮอร์ริงที่โดนฟาดจนหลุดลอยอยู่เต็มผืนน้ำ และอีกหลายครั้งหลายคราที่ออร์กาแอบแวบมามองหน้าเราแบบใกล้ชิดจนเราตกใจ
ดูวาฬกับการอนุรักษ์
เมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมานี้ มีการรายงานว่า นอร์เวย์กำลังพิจารณากฎหมายหรือข้อบังคับเพื่อจำกัดการดูวาฬ เพราะที่ผ่านมาไม่ได้มีการจำกัดจำนวนเรือหรือจำนวนนักท่องเที่ยวเลย ส่งผลให้เจ้าของเรือหันมาเป็น “ผู้จัด” ได้ หรือใครมีอุปกรณ์ก็ลงว่ายน้ำกับวาฬได้โดยไม่คำนึงถึงความปลอดภัยของทั้งวาฬและคน
นับเป็นก้าวแรกที่ดีที่จะดูแลประชากรวาฬในนอร์เวย์ และส่งเสริมให้มีการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน เพราะจากประสบการณ์ตรงพบว่า มีผู้ประกอบการหลายรายที่ละเลยและล้ำเส้นสวัสดิภาพของสัตว์ จึงใช้สารพัดวิธี ทั้งการไล่ต้อนด้วยเรือ ปล่อยคนลงน้ำใกล้เรือประมงที่เดินเครื่องอยู่ และใช้เรือที่ไม่มีมาตรฐานจนลูกทัวร์ต้องลงน้ำจากท้ายเรือซึ่งใกล้เครื่องยนต์และใบพัด การกระทำเหล่านี้ ถือว่าอันตรายมากทั้งกับวาฬและคนเอง
เมื่อท้องทะเลและฟยอร์ดแถบแชร์วอยมีความอุดมสมบูรณ์และมีสภาวะที่เหมาะสม ฝูงวาฬก็จะเข้ามาหากินกันอย่างเสรีในทุกฤดูหนาว แต่ถ้าเขารู้สึกว่าถูกรบกวนมาก เขาก็คงเลือกไปหากินที่อื่น
ในฐานะที่นอร์เวย์เป็นประเทศที่จะเจริญแล้ว คงต้องมีมาตรการจัดการกับการดูวาฬอย่างจริงจังเสียที สำหรับเรา การทุบกระปุกไปกับทีมงานมืออาชีพที่ให้ความสำคัญกับการอนุรักษ์นั้น กลับกลายเป็นสิ่งที่ประเมินค่าไม่ได้เลยทีเดียว ในทุกวันเราได้เรียนรู้ผ่านทางทฤษฎีและสัมผัสประสบการณ์ตรง ในแบบที่ไม่มีพิพิธภัณฑ์หรือสวนน้ำไหนให้เราได้
เรื่องอื่นๆ ที่น่าสนใจ : พบวาฬเพฌฆาตที่คาดว่าเป็นสายพันธุ์ใหม่นอกชายฝั่งชิลี