120 ปี ชาตกาล ครูเตือน พาทยกุล ศิลปินแห่งชาติ

เมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 เวลา 9 นาฬิกา สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปยังหอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย ทรงเป็นประธานงาน 120 ปี ชาตกาล ครูเตือน พาทยกุล ศิลปินแห่งชาติ ซึ่งมูลนิธิเตือน พาทยกุล และโรงเรียนพาทยกุลการดนตรีและนาฏศิลป์ ร่วมกับกรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม หน่วยงานเครือข่ายผู้สนับสนุน และคณะศิษย์ ร่วมกันจัดขึ้นในรูปแบบนิทรรศการและการแสดง

เพื่อรำลึกถึงคุณูปการที่ท่านมีต่อวงการดนตรีและนาฏศิลป์ เพื่อรวบรวมและเผยแพร่องค์ความรู้ของครูเตือนที่ได้ถ่ายทอดไว้ ทั้งในด้านการเป็นศิลปิน การเป็นช่างประดิษฐ์เครื่องดนตรี เป็นนักประพันธ์เพลง และครูดนตรีไทย เพื่อนำเสนอผลงาน แลกเปลี่ยนองค์ความรู้ สร้างเครือข่ายความร่วมมือและต่อยอดมรดกทางวัฒนธรรมให้แพร่หลายสู่่สาธารณชน ส่งเสริมให้เกิดการอนุรักษ์องค์ความรู้ดั้งเดิมและกระตุ้นให้เกิดการพัฒนาสร้างสรรค์ผลงานจากรากฐานมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ส่งต่อคุณค่าภูมิปัญญาทางศิลปวัฒนธรรมให้ยั่งยืนสืบต่อไป นอกจากนั้นยังเพื่อหารายได้สมทบทุนมูลนิธิเตือน พาทยกุล ในการจัดกิจกรรมส่งเสริมสนับสนุนศิลปวัฒนธรรมของชาติและการศึกษา

ครูเตือน พาทยกุล เกิดเมื่อวันที่ 27 มกราคม พุทธศักราช 2448 เป็นบุตรนายพร้อม ช่างทำทองและเป็นหัวหน้าวงปี่พาทย์ที่จังหวัดเพชรบุรี มารดาชื่อนางตุ่น ครูเตือนเริ่มเรียนดนตรีกับบิดาและปู่ ตั้งแต่อายุ 7 ปี โดยหัดตีฆ้องวงใหญ่และตีระนาด เมื่ออายุ 10 ปี บิดาพามาเรียนต่อทางดนตรีกับท่านครูจางวางทั่ว พาทยโกศล ที่บ้านหลังวัดกัลยาณมิตร ธนบุรี

เริ่มต้นตั้งแต่เพลงทะแย เป็นลำดับไปจนถึงเพลงหน้าพาทย์ชั้นสูง และยังไปเรียนดนตรีและต่อเพลงเพิ่มเติมจากครูดนตรีอื่นๆ อีกหลายท่าน จนสามารถเล่นดนตรีได้รอบวง ซึ่งในทางปี่พาทย์จัดว่าได้เรียนถึงระดับสูงสุด โดยถนัดทางระนาดมากที่สุด ส่วนในทางเครื่องสายนั้น ครูเตือนเดี่ยวซอสามสายได้ดีมากและยังสามารถเป่าปี่คลาริเนตได้ด้วย

ครูเตือนมีผลงานทางดนตรีมากมาย ทั้งในส่วนฝีมือการบรรเลง การแต่งเพลง การถ่ายทอดวิชาให้แก่ศิษย์ ทั้งโดยส่วนตัวและตามสถาบันต่างๆ  และยังได้เผยแพร่บันทึกเสียงและภาพบรรเลงไว้อีกมาก เป็นผู้ที่สามารถสร้างและซ่อมเครื่องดนตรีได้ทุกชนิด

ที่มีชื่อเสียงมากคือสามารถประดิษฐ์เครื่องดนตรีขนาดย่อส่วนที่สามารถบรรเลงได้จริงและขนาดจิ๋ว ครูเตือน พาทยกุล ได้รับการยกย่องให้เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) ประจำปีพุทธศักราช 2535 ครูเตือน ถึงแก่กรรมด้วยโรคติดเชื้อในกระแสโลหิต เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม พุทธศักราช 2546 สิริรวมอายุ 98 ปี

โอกาสนี้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีทรงดนตรี ‘เพลงตุ๊กแก’ ร่วมกับคณะนักแสดง เพลงนี้ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นจากเสียงร้องของตุ๊กแก “ตักตักตั๊กแก” ซึ่งตามความเชื่อโบราณจะมีการทำนายโชคชะตาจากจำนวนครั้งที่ตุ๊กแกส่งเสียง ที่อาจเป็นลางสังหรณ์ซึ่งบอกความหมายในตำราพรหมชาติ เป็นเพลงพระราชทานในชุดภาษาพาสนุก นำเสนอสู่สาธารณะเมื่อปีพุทธศักราช 2561

อ่านเพิ่มเติม การศึกษาคือการทำให้มนุษย์ไปอยู่ในจุดที่ดีที่สุด ‘คทา มหากายี’ ถอดประสบการณ์ บ้านเรียนทางช้างเผือก