กวางคาริบูฝูงมหึมาหลายฝูงอพยพไปทั่วอเมริกาเหนือมานานหลายพันปี แต่วันนี้พวกมันค่อยๆ ลดลง และไม่มีใครรู้ว่าเป็นเพราะอะไร

ไคลด์ มอร์รี กำลังไล่ล่ากวางฝูงนั้นอย่างดุเดือดเขาเร่งเครื่องรถสโนว์โมบิลสุดกำลังจนหิมะฟุ้งกระจายเป็นม่านผลึกขาวละเอียดตามหลัง ผมเร่งตาม แต่ไล่ไม่ทันพยายามบังคับไม่ให้รถส่ายไปมาทางนั้นทีทางนี้ที แต่ผมไม่เก่งพอ และไม่ได้หมายมั่นปั้นมือจะล่าพวกมันอย่างมอร์รีเพื่อให้ได้มาซึ่งเนื้อสัตว์โอชะหลายกิโล หรือสัมผัสความอุ่นที่จะไหลรินสู่อุ้งมือขณะชำแหละกวางคาริบูตัวใหญ่ ด้วยเหตุผลบางประการ แม้อุณหภูมิจะลดตํ่ากว่าศูนย์เกือบสี่องศา แม้สายลมเดือนเมษายนที่กระโชกผ่านช่องเขานี้จะยิ่งซํ้าเติมให้อากาศเย็นยะเยือก มอร์รีดูเหมือนไม่เคยสวมถุงมือเลย

ทุกอย่างเกี่ยวกับมอร์รีล้วนฉับไว ทั้งอารมณ์เขาเอง ทั้งเกมบาสเกตบอลที่เขาเล่น ทั้งทักษะในการใช้มีดถลกหนัง และนี่ไม่ใช่การไล่ล่าเพื่อความพึงพอใจ แต่เพื่อปากท้อง มอร์รีหักเลี้ยวอีกสองสามตลบ จอดรถ ปลดปืนไรเฟิลลงจากบ่า แล้วเล็งเป้า เสียงปืนลั่นนัดเดียวเหมือนลูกโป่งแตกดังก้องแล้วจางหายไปท่ามกลางขุนเขามหึมา ท้องฟ้าว่างเปล่า ห่างออกไปหนึ่งร้อยเมตร กวางเพศเมียตัวหนึ่งล้มลง พวกที่เหลือในฝูงซึ่งเป็นกวางแม่ลูกราว 10 หรือ 15 ตัว วิ่งเตลิดต่อไป แต่ไม่ไกลนัก เหมือนรู้ว่าเหตุร้ายผ่านไปแล้ว

มอร์รีกับผมขับรถตรงไปที่กวางตัวนั้น แล้วเห็นว่าเขายิงได้แม่นยำเขาดึงมีดเล่มหนึ่งออกจากชุดหมีสีดำก้มลงตรงซากกวางแล้วลงมือทำงาน เริ่มจากตัดหัวกวางเป็นลำดับแรก ชนเผ่าของเขาซึ่งได้แก่ชาวนูนามิอัตแห่งเมืองอานักตูวุกพาสในอะแลสกาเชื่อว่า สิ่งนี้และสิ่งที่กำลังจะทำต่อไปเป็นขั้นตอนสำคัญที่สุด เขาประคองหัวกวางออกไปจากตรงนั้นเล็กน้อย อ่อนโยนราวกำลังอุ้มแมวตัวโปรด แล้ววางลงบนหิมะอย่างเบามือพอกัน โดยจัดให้ส่วนหัวปักลงพื้น บัดนี้ อินัว หรือวิญญาณของเจ้ากวางจะได้ออกจากร่างและโบยบินไปสู่โลกแห่งวิญญาณ ที่นั่น ภูตผู้พิทักษ์จะปลอบโยนวิญญาณของกวางเพศเมียตัวนี้ แล้วส่งมันกลับสู่โลกอีกครั้งในร่างใหม่

นี่คือวัฏจักรแห่งความเคารพ การหวนคืน และการเริ่มต้นใหม่ มอร์รีอายุ 37 ปี และนี่เป็นสิ่งที่เขารู้ ได้รับ การสั่งสอนมา และจะสอนลูก ๆ ต่อไป หลังจัดวางหัวกวางไว้ดีแล้ว มอร์รีก็ลงมือชำแหละ เขากรีดมีดลงอย่างแม่นยำว่องไว มือลื่นเพราะเปื้อนเลือด เมื่อนิ้วเริ่มเย็น เขาก็สะบัดนิ้ว เป่าลมใส่ ทาบกับซากกวางเพื่อซับเอาความอุ่นบางส่วนที่กำลังหายไป เมื่อเนื้อกวางกองสุมอยู่บนเลื่อนเรียบร้อยแล้วเขาเอ่ยขึ้นว่า “ผมน่าจะสวมถุงมือสักหน่อย ตอนขับกลับบ้าน” เขาทำอย่างที่พูด แล้วขับกลับไปที่อานักตูวุกพาสด้วยความเร็วที่ปลอดภัยกว่าเดิมมาก ซึ่งไม่ได้หมายความว่าเขาขับช้า แค่ระวังไม่ให้เนื้อกวางเย็นจัดจนแข็ง แต่คราวนี้ผมขับทันเขา แซงได้ครั้งหนึ่งด้วยซํ้า ตอนนั้นผมสังเกตเห็น เขายิ้มกว้าง มอร์รีไม่มีงานอื่นอีกนอกจากงานนี้ เขาไม่อยาก ทำงานอื่นนอกจากงานนี้ การล่าคือหนทางหาเลี้ยงครอบครัว ขยายขนาดใหญ่ของเขา และคืนนี้ที่บ้านจะมีอาหารเหลือเฟือ

พ่อของมอร์รีจะถามผมว่า “คุณเห็นเขาวางหัวกวาง ควํ่าลงหรือเปล่า”

“เห็นครับ” ผมจะตอบไปตามนั้น

ผู้เฒ่าจะพยักหน้า “ต้องไม่ลืม”

คาริบูเพศเมียที่ไคลด์ มอร์รี สังหาร เป็นสมาชิก ฝูงเวสต์เทิร์นอาร์กติก บางครั้งเรียกสั้น ๆ ว่า ฝูงเวสต์เทิร์น ในตอนนั้นซึ่งเป็นช่วงต้นปี 2021 พวกมันเป็นคาริบูฝูง ใหญ่ที่สุดฝูงหนึ่งในอะแลสกา ย้อนหลังไปเมื่อทศวรรษ 1990 ตอนมอร์รีหัดล่าสัตว์อยู่ ฝูงเวสต์เทิร์นมีจำนวนพุ่งสูง ถึง/เกือบ 500,000 ตัว พวกมันท่องอยู่ในอาณาเขตขนาด ประมาณรัฐแคลิฟอร์เนีย จำนวนมากเดินผ่านบ้านมอร์รีปีละ สองครั้งทุกปีระหว่างการอพยพในฤดูใบไม้ผลิและใบไม้ร่วง ทำให้ชุมชนของเขามีแหล่งอาหารไม่เคยขาด และมีจิตวิญญาณ มั่นคงเข้มแข็งในดินแดนทางตอนเหนือของอะแลสกาที่ไร้ถนน และห่างไกลสุดขั้ว

แต่พอถึงปี 2021 กวางในฝูงเวสต์เทิร์นลดจำนวนลง กว่าครึ่ง มอร์รีกับพรานคนอื่น ๆ บอกผมว่า บางปีมี คาริบูเล็ดลอดผ่านมาอานักตูวุกพาสน้อยมาก ขณะที่ในปี อื่น ๆ พวกมันมาถึงล่าช้ากว่าเคยหลายสัปดาห์หรือไม่มา กันเลย แต่ทั้งหมดนี้ไม่ได้หมายความว่าผิดปกติเสมอไป เป็นที่รู้กันดีว่า ที่ผ่านมาขนาดของฝูงคาริบูนั้นผันผวน และ พวกมันเป็นสัตว์ป่า ใช้ชีวิตตามสัญชาตญาณ ท่วงทำนอง และแรงกระตุ้นของตัวเอง แต่หากมองในบริบทที่ใหญ่กว่านั้น การลดจำนวนลงของพวกมันน่าประหวั่นอย่างลํ้าลึก เพราะไม่ได้เกิดกับเวสต์เทิร์นฝูงเดียว

คาริบูทุนดราที่อพยพมีชื่อเรียกหลากหลาย ในรัสเซีย และนอร์เวย์เรียกสัตว์หน้าตาเกือบเหมือนกันเหล่านี้ว่า เรนเดียร์ป่า ทั้งหมดที่กล่าวมาอยู่ในถิ่นอาศัยทางเหนือสุด ระหว่างแนวต้นไม้ชายป่ากับถิ่นห่างไกลของเขตทุนดรา อาร์กติก และจะอพยพทางไกลปีละสองครั้ง ไม่ว่าจะมอง ไปที่ใด หรือจะเรียกพวกมันว่าอะไร กวางเหล่านี้กำลัง หายไปต่อหน้าต่อตาเราตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา

ในช่วงปลายทศวรรษ 1990 ถึงปี 2018 ประชากรกวางเหล่านี้ลดลงราวร้อยละ 56 หรือจากราวห้าล้านตัวเหลือ สองล้านตัว ฝูงหลัก ๆ ราว 13 ฝูงในแคนาดาและอะแลสกาต้องประสบกับความสูญเสียอย่างต่อเนื่องเป็นส่วนใหญ่ และมีอย่างน้อยฝูงหนึ่งที่ชื่อแบตเฮิร์สต์ กระจัดกระจายจนอาจถึงขั้นหายไปทั้งฝูงภายในไม่กี่ปี

ผู้เชี่ยวชาญเห็นไม่ตรงกันว่า อะไรเป็นสาเหตุของการลดลงอย่างขนานใหญ่นี้ ไม่มีการระบุโรคใด ๆ ไม่มีผู้ร้ายหรือตัวการเจาะจงให้กล่าวโทษ ไม่มีหนทางเยียวยาหรือนโยบายใดที่จะหยุดยั้งหรือชะลอเรื่องนี้ได้ สำหรับใครก็ตามที่อาศัยอยู่ทางใต้ของเส้นอาร์กติกเซอร์เคิล ปัญหานี้อาจดูเลื่อนลอย เป็นเพียงอีกหนึ่งเรื่องเศร้าไกลตัว

ในชุมชนขนาดเล็กต่าง ๆ ที่กระจายอยู่ตามแนวป่าหรืออยู่ในเขตทุนดราเปิดโล่ง เมืองอย่างอานักตูวุกพาสที่มักตัดขาดโดดเดี่ยว ส่วนใหญ่มีแต่ชนพื้นเมือง ซึ่งอาหารและนํ้ามันนำเข้าอาจแพงหูฉี่ และการล่ากวางคาริบูมักเป็นวิธีที่ย่อมเยาที่สุด รวดเร็วที่สุด และที่แน่ ๆ น่าพึงพอใจมากที่สุดในการหาเลี้ยงครอบครัว จำนวนกวางที่ลดลงนำมาซึ่งความหวาดหวั่นน่าพรั่นพรึงที่แปลกไป

นี่คือสิ่งที่ชนพื้นเมืองทางเหนือจำนวนมากรู้สึกต่อปัญหาคาริบู รวมถึงชาวนูนามิอัตด้วย ชื่อของเผ่านี้แปลว่า “ชนแห่งแผ่นดิน” แต่ทุกคนจะบอกคุณว่า เหนือสิ่งอื่นใด พวกเขาเป็นชาวคาริบู บางครั้งพวกเขาถูกเรียกว่า ชนเผ่าเร่ร่อนกลุ่มสุดท้ายของอเมริกา เพราะเพิ่งราวปี 1950 นี้เองที่ชาวนูนามิอัตละทิ้งชีวิตเคลื่อนที่ อันเป็นชีวิตที่ใช้ไปกับการล่าและติดตามคาริบู พวกเขาเลือกตั้งถิ่นฐานในอานักตู-วุกพาส ก็เพราะมีฝูงกวางไหลหลากผ่านช่องเขามาเหมือนแม่นํ้านั่นเอง และชื่ออานักตูวุกก็แปลว่า “ถิ่นที่มีมูลคาริบูเกลื่อนกลาด”

คืนหนึ่งหลังจากผมออกไปล่ากวางกับไคลด์ มอร์รี พ่อของเขา มาร์ก ออกความเห็นเรียบ ๆ เกี่ยวกับการตัดสินใจร่วมกันที่ชนเผ่าของเขาทำลงไป มาร์ก มอร์รี เป็นทหารผ่านศึกสงครามเวียดนาม ผมดกหงอกขาว สวมแว่นตาเก่าหนาเตอะ เขานั่งบนเก้าอี้ปรับเอนหลังข้างหน้าต่างในบ้านที่เขาเป็นคนสร้าง มองดูคนในครอบครัวล้อมวง กินเนื้อคาริบูที่ไคลด์นำกลับมาบ้าน “เป็นการวางเดิมพันครั้งใหญ่ที่พวกเขาเลือกลงหลักปักฐานแบบนั้นครับ” มาร์กพูดถึงพ่อแม่ ลุงป้าน้าอาของเขาเอง ซึ่งเป็นคนรุ่นที่เลือกยุติชีวิตเร่ร่อน “พวกเขาคิดว่าจะมีคาริบูอยู่ที่นี่ตลอดไป”

เรื่อง นีล เช
ภาพถ่าย เคที ออร์ลินสกี

ติดตามสารคดี กวางคาริบูหายไปไหน ฉบับสมบูรณ์ได้ที่ นิตยสาร เนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนธันวาคม 2566

สั่งซื้อนิตยสารได้ที่ https://www.naiin.com/product/detail/594704