“อากาศร้อนซ้ำ ๆ ทำให้แก่เร็วขึ้นเท่ากับการสูบบุหรี่หรือดื่มแอลกอฮอล์
งานวิจัยระยะยาวชี้ให้เห็นว่า ยิ่งคนเจอคลื่นความร้อนมากเท่าไหร่
ร่างกายก็ยิ่งแก่เร็วเท่านั้น ตั้งแต่ไม่กี่วันไปจนถึง 1 ปี”
ณ วันธรรมดาวันหนึ่งของประเทศในเขตร้อน ท้องฟ้าที่ไร้เมฆทำให้แสงอาทิตย์ส่องลงมากระทบเมืองที่ผู้คนเดินไปเดินมาในช่วงพักเที่ยงเพื่อรับประทานอาหารกลางวัน หลายคนกางร่ม หลายคนพยายามเดินถึงที่หมายให้เร็วที่สุด แต่ทุกคนเห็นตรงกันว่าอากาศดูร้อนผิดปกติ แล้ววันนั้นก็ผ่านไป
จากนั้นก็เริ่มวันใหม่ที่ร้อนเช่นเดิมอีกครั้ง และเราก็รู้สึกว่า “มันร้อนเกินไปไหม?” ความร้อนเหล่านี้ดูจะกลายเป็นเรื่องปกติมากขึ้นเมื่อปี 2024 ที่ผ่านมากลายเป็นปีที่ร้อนที่สุดเป็นประวัติการณ์โดยมีวันที่ ‘ร้อนจัด’ เพิ่มขึ้นถึง 41 วัน และมันไม่ได้แค่สร้างความรำคาญ ไมเกรน หรือหิวน้ำมากขึ้นเท่านั้น
การสัมผัสความร้อนบ่อยครั้งสามารถเร่ง ‘กระบวนการแก่ชราทางชีวภาพ’ ในระดับเซลล์ของคน ๆ หนึ่งในเพิ่มขึ้นอีก 8 ถึง 12 วัน และบางครั้งอาจนานถึง 1 ปี อีกทั้งยังทำให้มีความเสี่ยงต่อโรคต่าง ๆ อีกมากเนื่องจากร่างกายของเราต้องทำงานหนักเพื่อรักษาอุณหภูมิให้คงที่
“การศึกษาของเราพบว่าผู้คนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ที่มีอากาศร้อนจัดนั้น มีอายุทางชีวภาพสูงกว่าผู้คนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ที่อากาศัยเย็นกว่าถึงมากถึง 14 เดือน” อึน ยอง ชเว (Eun Young Choi) ผู้เชี่ยวชาญด้านผู้สูงอายุจากคณะผู้สูงอายุ มหาวิทยาลัยเซาเทิร์นเดวิส และผู้ร่วมเขียนงานวิจัยชิ้นใหม่นี้กล่าว
งานของ ชเว ได้เผยแพร่งานของเขาและทีมงานไว้ในวารสาร Science Advances โดยได้ศึกษาผลกระทบของความร้อนสูงต่อผู้สูงอายุผ่านเครื่องมือที่เรียกว่า นาฬิกาเอพิเจเนติกส์ เพื่อ ประเมินอายุทางชีวภาพโดยอาศัยกระบวนการเมทิลเลชันของดีเอ็นเอ ซึ่งเป็น “แท็ก” ทางเคมีที่ควบคุมการทำงานของยีน
ผลลัพธ์ชี้ให้เห็นเมื่อร่างกายได้รับความร้อน ซึ่งเป็นสภาวะที่ทำให้เกิดความเครียดไปทั่ว ร่างกายเของเราจะปรับตัวเช่น ระบบหัวใจและหลอดเลือดจะทำงานหนักขึ้นเพื่อเปลี่ยนทิศทางเลือดไปที่ผิวหนังเพื่อระบายความร้อน ส่งผลให้หัวใจเต้นเร็วขึ้น ไตเองก็จะทำงานหนักเพื่อกักเก็บน้ำ และระบบภูมิคุ้มกันก็จะหลั่งสารเคมีเลียนแบบการตอบสนองต่อการติดเชื้อ
แม้การทำงานหนักเหล่านี้จะช่วยปกป้องเราในระยะเวลาสั้น ๆ แต่มันอาจอันตรายได้ ระบบประสาทถูกกระตุ้นมากเกินไป จนทำให้เกิดอาการต่าง ๆ เช่นวิงเวียนศีรษะ สับสน หรือความจำเสื่อม ยิ่งไปกว่านั้นไตก็อาจเสี่ยงต่อภาวะขาดน้ำจนถูกทำลายได้
“มันเหมือนเครื่องยนต์ของรถที่ร้อนเกินไปตลอดเวลา” อเดดาโป อิลูโยมาเด (Adedapo Iluyomade) แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคหัวใจและหลอดเลือดประจำสถาบันโรคหัวใจและหลอดเลือดไมอามีกล่าว “ในที่สุด ความเครียดที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องจะทำให้ชิ้นส่วนต่าง ๆ เสื่อมสภาพเร็วกว่าที่ควรจะเป็น
ความร้อนทำให้แก่ก่อนวัยได้อย่างไร?
อิลูโยมาเด เสริมว่า หากเกิดความเครียดทางชีวภาพที่กล่าวไปข้างต้นซ้ำ ๆ ผลกระทบเหล่านี้ก็สามารถเปลี่ยนแปลงการทำงานของยีนได้ และก็จะคงอยู่ไปได้นานแม้ความเครียดจากสภาพแวดล้อมเช่นความร้อนสูงจบลงไปแล้ว
“ในบางกรณี ร่างกายจะ ‘จดจำ’ ความเครียดในลักษณะที่ไม่เป็นประโยชน์ หรือแม้กระทั่งเป็นอันตราย ต่อไปในภายหลัง” ชเว อธิบาย
ตามรายงานของชเวระบุว่า การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้เกิดขึ้นอย่างแพร่หลายในดีเอ็นเอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยีนที่เกี่ยวข้องกับการอักเสบ การเผาผลาญอาหาร การทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และการซ่อมแซมเซลล์ ซึ่งเมื่อเวลาผ่านไป สิ่งเหล่านั้นจะขัดขวางกระบวนการทางชีวภาพอื่น ๆ รวมถึงการแก่ชรา ‘ตามปกติ’ โดยรวมแล้วคนที่ได้รับความร้อนซ้ำ ๆ มีแนวโน้มจะแก่เร็วกว่าคนที่อยู่ในที่เย็นกว่าถึง 14 เดือน
อีกผลลัพธ์ที่สนับสนุน
ยิ่งไปกว่านั้นงานวิจัยอีก 2 ชิ้นที่เป็นอิสระต่อกันก็ได้ข้อสรุปที่คล้ายคลึงกัน โดยชิ้นหนึ่งเผยแพร่บนวารสาร Environment International ที่ได้วิเคราะห์เลือดของผู้ใหญ่ 900 คน
“ผู้คนที่ต้องเผชิญกับอุณหภูมิเฉลี่ยสูงขึ้นเป็นเวลาหลายเดือนและหลายปี มีเซลล์เม็ดเลือดที่ดูแก่กว่าอายุจริง” เหวินลี่ หนี่ (Wenli Ni) ผู้เขียนร่วมของการศึกษาดังกล่าวและนักระบาดวิทยาสิ่งแวดล้อมจาก Harvard T.H. Chan School of Public Health กล่าว
พร้อมเสริมว่า “ผลการศึกษานี้บอกแพทย์ในพื้นที่ที่มีอากาศอบอุ่นว่า พวกเขาอาจต้องมองไกลกว่าแค่โรคลมแดดและภาวะขาดน้ำ เพราะการอยู่ท่ามกลางอากาศร้อนอาจค่อย ๆ เพิ่มความเสี่ยงต่อปัญหาที่เกี่ยวข้องกับอายุ”
ขณะที่อีกชิ้นซึ่งได้ติดตามคน 25,000 คนในไต้หวันเป็นเวลา 15 ปีผ่านการวัดสุขภาพ 12 รายการ หรือที่เรียกว่า ไบโอมาร์กเกอร์ เพื่อคำนวณว่าความร้อนส่งผลต่ออัตราการแก่ชราของผู้เข้าร่วมการศึกษาอย่างไรก็ให้ผลลัพธ์ไปในทางเดียวกัน
พวกเขาพบว่าอายุทางชีวภาพเพิ่มขึ้นประมาณ 9 วันสำหรับผู้ที่เผชิญกับคลื่นความร้อนมากกว่า 4 วันในช่วงเวลา 2 ปี คนใช้แรงงานที่มักจะใช้เวลาอยู่กลางแจ้งมากกว่าก็ได้รับผลกระทบอย่างรุนแรง โดยอายุทางชีวภาพของพวกเขาเพิ่มขึ้น 33 วัน
แม้ตัวเลขเหล่านี้จะดูเหมือนเล็กน้อย (หน่วยเป็นวัน) แต่นักวิทยาศาสตร์เน้นย้ำว่า อย่าลืมว่านี่เกิดขึ้นภายในระยะเวลา 2 ปีเท่านั้น และในแต่ละปีก็มีวันร้อนจัดมากขึ้นเรื่อย ๆ ยิ่งไปกว่านั้น โลกกำลังเข้าสู่ยุคผู้สูงอายุ อายุทางชีวภาพที่เพิ่มขึ้นเล็กน้อยอาจเพิ่มความเสี่ยงมหาศาลได้
“หากมีการสัมผัสคลื่นความร้อนสะสมเป็นเวลาหลายทศวรรษ ผลกระทบต่อสุขภาพก็จะมากกว่าที่เราเคยรายงานไว้มาก” ดร. ชุย กัว (Cui Guo) จากมหาวิทยาลัยฮ่องกง ผู้นำการวิจัยกล่าว “คลื่นความร้อนยังเกิดบ่อยขึ้นและยาวนานขึ้น ดังนั้นผลกระทบต่อสุขภาพจะรุนแรงขึ้นมาก(ในอนาคต)”
เราสามารถทำอะไรได้บ้าง?
ข่าวดีก็คือผลกระทบเหล่านี้ไม่ใช่สิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ (หรืออย่างน้อยก็ลดผลกระทบได้) ไม่ว่าจะเป็นกลยุทธ์ด้านพฤติกรรม สิ่งแวดล้อม และนโยบายภาครัฐ
“เครื่องปรับอากาศไม่ใช่สิ่งฟุ่มเฟือยในสภาพอากาศที่ร้อนจัด แต่มันเป็นสิ่งจำเป็นต่อสุขภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับผู้ใหญ่ที่มีอายุมากกว่า 50 ปี” อิลูโยมาเดกล่าว “แม้แต่การทำให้ห้องเย็นลงเพียงห้องเดียวก็ช่วยปกป้องได้อย่างมาก”
การกำหนดช่วงเวลาสัมผัสความร้อนก็เป็นสิ่งสำคัญเช่นกัน หลีกเลี่ยงการอยู่กลางแจ้ง มีหมวก มีร่ม และมีจัดให้ร่างกายได้พัก รวมถึงมีแหล่งดื่มน้ำโดยเฉพาะกับเด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ที่มีโรคเรื้อรัง
““แม้แต่การเปลี่ยนแปลงเล็กๆ น้อยๆ เช่น การเพิ่มที่นั่งร่มรื่นที่ป้ายรถเมล์ หรือการปลูกต้นไม้เพิ่ม ก็สามารถสร้างผลกระทบที่ยิ่งใหญ่ได้” ชเวกล่าว “พื้นที่สีเขียวทุกแปลงช่วยลดอุณหภูมิและช่วยให้ทุกคนมีสุขภาพที่ดีขึ้น” หนี่กล่าวเสริม
ท้ายที่สุดแล้วการเพิ่มพื้นที่สีเขียวไม่ได้เป็นแค่ ‘คำสวยหรู’ แต่เป็นการปกป้องสุขภาพกายและใจอย่างแท้จริง
“ด้วยการวางแผนที่ชาญฉลาดมากขึ้น เครือข่ายทางสังคมที่แข็งแกร่งขึ้น และนิสัยประจำวันที่ให้ความสำคัญกับความเย็นและการดื่มน้ำ เราจึงสามารถช่วยให้ทุกคนมีสุขภาพที่แข็งแรง แม้ในขณะที่อุณหภูมิโลกยังคงสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง” ชเว เน้นย้ำ
สืบค้นและเรียบเรียง
วิทิต บรมพิชัยชาติกุล
ที่มา
อ่านเพิ่มเติม : อุตุนิยมวิทยาโลกระบุ เดือนกรกฏาคม 2025
ร้อนสุดในประวัติศาสตร์ ภัยธรรมชาติเพิ่มกำลังทวีคูณ
