(ภาพปก) ลาล่า ไอดอลวิดีโอสตรีมมิงวัย 35 ปี สตรีมวิดีโอสดในโรงแรมที่เกาสง ไต้หวัน ลาล่าเป็นไอดอลวิดีโอสตรีมมิงได้มีผู้ติดตามราว 75,000 คนในแอปพลิเคชัน LiveAF ผลิตโดย 17 Media เธอปล่อยลูกสาว หมงหมง ไว้ในอะพาร์ตเมนต์ในขณะที่เธออกมาทำงาน ในภาพ เธอกำลังนั่งอยู่คนเดียวในห้องพักของโรงแรมที่มีห้องพักหลายแบบและส่งยิ้มให้กับบรรดาแฟนคลับที่มีความหวัง ผู้ที่กำลังรับชมเธอผ่านโทรศัพท์มือถือ ภาพถ่ายโดย JEROME GENCE
คนดังในทางอินเทอร์เน็ตเผยแพร่วิดีโอ สตรีมสด ในช่วงที่พวกเขาร้องเพลง พูดคุย ทานข้าว หรือนอนหลับเพื่อเงิน และนี่คือเรื่องราวและแฟนคลับของพวกเขา
เมื่อความมืดยามค่ำคืนเข้าปกคลุมไทเป ภาพของผู้หญิงคนหนึ่งนาม ลาล่า กำลังส่องประกายในท้องฟ้ายามค่ำคืน เธอเป็นหนึ่ง ไอดอล ในเว็บไซต์วิดีโอ สตรีมสด ที่มีชื่อเสียงของไต้หวัน เธอเป็นคนดังเฉพาะกลุ่ม ซึ่งสะสมชื่อเสียงผ่านหน้ากล้องวิดีโอ ภาพใบหน้าของเธอส่องประกายบนป้ายโฆษณาบิลบอร์ดสูงราว 30 เมตร เหนือกรุงไทเป
ในเวลาเดียวกันนี้ทั่วเอเชีย เหล่านักสตรีมวิดีโอกำลังเหล่าเรื่องตลก กินข้าว หรือ นอนหลับ โดยมีผู้คนนับพันกำลังดูพวกเขาบนโทรศัพท์สมาร์ตโฟนหรือหน้าจอคอมพิวเตอร์ แม้จะมีนักสตรีมวิดีโอที่ประสบความสำเร็จท่ามกลางนักสตรีมวิดีโอคนอื่นๆ สามารถมีเงินมากพอที่จะซื้อเกาะส่วนตัวได้ แต่อุตสาหกรรมที่นำเสนอความใกล้ชิดนี้สามารถเติมเชื้อไฟแห่งความเหงาได้ทั้งดาราวิดีโอสตรีมและบรรดาแฟนคลับเอง
หลังจากผ่านวันทำงานอันยาวนานในโรงงานสิ่งทอ จุนจิ เฉิน ใช้เวลาอันมีค่าไปกับการใช้ดวงตาจ้องมองไปยังคนที่เขาชื่นชอบ นั่นคือ ไอดอลสตรีมที่ชื่อว่า หยูตง หลังจากที่เฉินได้ย้ายจากบ้านเกิดมาทำงานที่กรุงไทเป ชายวัย 42 ปี มีชีวิตที่เข้าสังคมเพียงเล็กน้อย ความสัมพันธ์โดยส่วนใหญ่ของเขามาจากเพื่อนในเฟซบุ๊ก ซึ่งมีหลายคนที่เขาไม่เคยพบมาก่อน และความสัมพันธ์อีกส่วนของเขามีให้กับบรรดานักสตรีมวิดีโอ
แม้หยูตงไม่สามารถมองเห็นหรือได้ยินเสียงของเฉิน แต่สำหรับเฉิน ความสัมพันธ์ของพวกเขานั้นเป็นของจริง และอาจเป็นความสัมพันธ์ในรูปแบบต่างคนต่างตอบแทนกันและกัน และเพื่อที่จะยืดและขยายความรู้สึกนี้เอาไว้ให้นานอีกหน่อย สิ่งที่เฉินต้องทำมีเพียงแค่ใช้นิ้วนี้ปัดหน้าจอและกดในส่วนช่องคอมเมนต์ ซึ่งเขาสามารถหยอกเหย้ากับหยูตงด้วยคำเยินยอหรือส่งเงินให้เธอผ่านการส่งสติ๊กเกอร์ในช่องคอมเมนต์
สติ๊กเกอร์ดวงหนึ่งอาจมีราคาเป็นพันดอลลาร์สหรัฐ (ราวสามหมื่นบาท) ซึ่งเป็นจำนวนเงินที่สูงสำหรับคนงานในโรงงานที่ค่าจ้างขั้นต่ำน้อยกว่า 5 ดอลลาร์สหรัฐ (ราว 150 บาท) ต่อชั่วโมง แต่สำหรับผู้ชมที่อยู่ในห้วงอารมณ์เหงาอย่างจุนจิ ซึ่งใช้เงินเดือนราวหนึ่งในสามไปกับสติ๊กเกอร์นี้ คิดว่ามันคุ้มค่ากับไมตรีจิตที่เขาได้รับมาจากหยูตง
แอปพลิเคชันวิดีโอสตรีมมิงสดเริ่มให้บริการในเกาหลีใต้ในปี 2006 ในฐานะที่เป็นช่องทางให้กับเหล่าคนดังทางอินเตอร์เน็ตได้พูดคุย กิน เต้นรำ หรือแม้กระทั่งนอนกลับต่อหน้ากล้องวิดีโอ แอปพลิเคชันแบบนี้กำลังเป็นที่นิยมทั้งในเกาหลีใต้ ญี่ปุ่น จีน และไต้หวัน เช่น แอปพลิเคชัน 17 Media ที่ก่อตั้งขึ้นในไต้หวันเมื่อมี 2015 มีผู้ใช้งานทั่วโลกมากกว่า 30 ล้านคน ผลิตเนื้อหาวิดีโอกว่าหนึ่งหมื่นชั่วโมงทุกวัน มีจำนวนดาวน์โหลดวิดีโอมากกว่าสิบล้านครั้งในช่วง 250 วันแรกในการเปิดตัว อัตราการเติบโตเริ่มแรกของ 17 Media นั้นรวดเร็วกว่าอินสตราแกรมหรือเฟซบุ๊กเสียด้วยซ้ำ
ความบันเทิงแบบ 24/7
ในเวลาที่ ฉิฮุยหลิน โบกรถเพื่อเดินทางท่องเที่ยว (hitchhiking) ในจีนเมื่อปี 2017 เธอเปิดแอปพลิเคชันสตรีมสดเป็นครั้งแรก ในฐานะที่เธอเติบโตที่ไต้หวัน เธอได้เห็นการเติบโตของอุตสาหกรรมนี้บังเกิดขึ้น บรรดาเมืองใหญ่และชื่อของแพลตฟอร์มเหล่านี้การเป็นส่วนหนึ่งของการสนทนาในชีวิตคนทั่วไป แต่เธอก็ไม่ได้รู้สึกถึงแรงกระตุ้นที่จะเข้าไปขมแอปพลิเคชันแบบนี้เลยสักแอปพลิเคชันหนึ่ง
ถึงแม้เธอจะใช้งานแอปพลิเคชันนี้ในที่สุด แต่ก็ไม่ได้พบว่าวิดีโอสตรีมมิ่งเป็นสิ่งบันเทิง อุตสาหกรรมนี้มีอิทธิพลต่อผู้คน แต่ไม่ดูเป็นส่วนตัวเท่าไรนัก ดังจะเห็นได้จากที่แฟนคลับผู้ชายรับชมสามารถบรรดาไอดอลสตรีมเมอร์ผู้หญิง อย่างไรก็ตาม สิ่งนี้ได้กระตุ้นความอยากรู้อยากเห็นในตัวหลิน
เฌอโรม เกนซ์ ช่างภาพและเพื่อนร่วมเดินทางของหลิน เริ่มมีความสนใจแบบเดียวกับหลิน เกนซ์เริ่มสนใจในความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และเทคโนโลยีในช่วงที่เขาทำงานเป็นนักวิเคราะห์เว็บไซต์ในฝรั่งเศส แต่เขาไม่เคยพบเจอกับปรากฏการณ์นี้มาก่อน หลินและเกนซ์ตัดสินใจถ่ายภาพบรรดานักสตรีมวิดีโอและแฟนคลับของพวกเขาไปทั่วเอเชีย
ตลอดเวลา 7 เดือน หลินและเกนซ์ได้พบกับดาราสตรีมเมอร์ ทั้งชายร่างใหญ่ที่กินอาหารจำนวนมาก หญิงสาวร่างผอมที่เปลี่ยนรูปใบหน้าตัวเองโดยใช้ฟิลเตอร์ในแอปพลิเคชัน และสุนัขที่ขี่รถคันเล็กจิ๋ว พวกเขาค้นพบว่า เก้าอี้นุ่มและวอลเปเปอร์สีสดที่มองเห็นได้จากด้านหลังของบรรดานักสตรีมวิดีโอนั้นไม่ใช่ภาพรวมในวงการนี้ทั้งหมด “คุณมีฉากหลังที่สวยงามและดูเจ๋ง” เกนซ์กล่าวและเสริมว่า “แต่ที่ด้านหน้าของพวกเขา คุณจะไม่รู้สึกถึงหน้าต่างที่กั้นเอาไว้เลย”
เบื้องหลังนักสตรีมมิ่ง
อุตสาหกรรมวิดีโอสตรีมมิงสด แต่ละประเทศมีการกำหนดกฎเกณฑ์ที่แตกต่างกันออกไป
จุดแรกที่เกนซ์และหลินไปเยือนคือ Redu Media บริษัทเอเจนซีวิดีโอสตรีมมิงของประเทศจีนซึ่งมีสำนักงานตั้งอยู่ที่เมืองซีอานและกรุงปักกิ่ง ประเทศจีนมีการตรวจสอบการถ่ายทอดสดของบรรดานักสตรีมวิดีโออย่างใกล้ชิด และห้ามไม่ให้พวกเขาสนทนาในเรื่องการเมืองระหว่างการสตรีมวิดีโอสด ณ ที่แห่งนั้น พวกเขาได้พบกับนักสตรีมวิดีโอสดที่ต้องอยู่ภายใต้ข้อกำหนดที่เข้มงวด ส่วนในไต้หวัน เกนซ์และหลินได้พบกันนักสตรีมวิดีโอที่ไลฟ์สดที่บ้าน จากนั้น พวกเขาไปเยือน afreeca.tv บริษัทวิดีโอสตรีมมิงที่ใหญ่ที่สุดของเกาหลีใต้ ทั้งในไต้หวัน ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้ บรรดานักสตรีมวิดีโอสดอาจเข้าร่วมในการสนทนาเชิงการเมืองและทำงานจากที่บ้าน
การทำงานนี้สามารถก่อให้เกิดความเสี่ยงทางด้านสุขภาพและจิตใจ การที่ช่วงเวลายอดนิยมของผู้ชมคือตอนกลางดึก หมายความถึงตารางการพักผ่อนที่ผิดปกติและความเหนื่อยล้า นักวิดีโอสตรีมมิงบางคนเริ่มรู้สึกโดดเดี่ยวจากบรรดาเพื่อนและคนในครอบครัว ความซึมเศร้าจึงเริ่มค่อยๆ ก่อตัวขึ้น ในเกาหลีใต้ บรรดานักวิดีโอสตรีมมิงผู้ที่กินอาหารเป็นจำนวนมากต่อหน้ากล้อง หรือที่เรียกว่า Mukbang มีแนวโน้มที่จะเป็นโรคอ้วน บางคนต้องถ่ายหรือล้วงอาหารออกจากตัวหลังจากการไลฟ์สิ้นสุด นำมาสู่ปัญหาสุขภาพ หรือแม้กระทั่งภาวะหัวใจล้มเหลว
ในตอนที่ลาล่า ไอดอลวิดีโอสตรีมเมอร์ที่มีชื่อเสียงชาวไต้หวันออกไปทำงาน เธอปล่อยลูกสาวอายุ 5 ขวบที่ชื่อ หมงหมง อยู่ในแฟลตของเธอ แม่ของลาล่าบอกกับเกนซ์และหลินว่า เธอกลัวว่าลูกสาวของเธอจะไม่มีความสัมพันธ์ที่แท้จริงนอกอุตสาหกรรมนี้ แม้ว่าเธอจะมีผู้ติดตามเกือบ 75,000 คนใน LiveAf แอปพลิเคชันที่สร้างขึ้นโดย 17 Media
เนื่องจากความสำเร็จของนักสตรีมวิดีโอสดขึ้นอยู่กับความนิยมในโลกดิจิทัล พวกเขาอาจมีพฤติกรรมทางสุขภาพที่ย่ำแย่เพราะต้องทำทุกวิถีทางเพื่อเอาใจบรรดาแฟนคลับ ซึ่งอาจทำให้ปฏิสัมพันธ์กับผู้ชมย่ำแย่ เช่นเดียวกับแหล่งรายได้ของพวกเขา
“บรรดานักสตรีมวิดีโอมีความไม่มั่นคงในงานที่ทำเนื่องจากพวกเขาไม่แน่ใจว่าเหล่าแฟนคลับจะชื่นชอบในตัวพวกเขาไปอีกนานแค่ไหน” หลินกล่าวและเสริมว่า “กลุ่มแฟนคลับแค่ใช้นิ้วปัดก็สามารถเปลี่ยนไปชมการสตรีมวิดีโอของคนอื่นได้แล้ว”
ส่วนในทางการเงิน มีน้อยคนที่ทำงานอยู่ในอุตสาหกรรมนี้เป็นอาชีพหลักอาชีพเดียว จากข้อมูล เมื่อปี 2016 จาก WeChat แอปพลิเคชันโซเชียลมีเดียของประเทศจีน ระบุว่า มากกว่าร้อยละ 90 ของบรรดานักสตรีมวิดีโอทำงานอื่นไปพร้อมกัน และมีเพียงร้อยละ 17 ที่ทำงานอยู่ในอุตสาหกรรมนี้เป็นเวลานานกว่า 2 ปี
อย่างไรก็ตาม หลายคนอาจไม่คาดคิดว่า บริษัทให้บริการวิดีโอสตรีมมิงอย่าง 17 Media ก็สามารถทำเงินได้เช่นกัน “ท้ายที่สุดแล้ว ผู้ชนะที่แท้จริงคือผู้ให้บริการแพลตฟอร์ม” หลินกล่าวเสริม
เป้าหมายที่ง่ายดาย
คองโต แฟนคลับวัย 32 ปี อาศัยอยู่ที่บ้านของพ่อแม่ในเมืองเหมียวลี่ ไต้หวัน เขาไม่เคยมีประสบการณ์จูบกับผู้หญิง คองโตรู้สึกว่าเขาสามารถแสดงออกความรักให้กับนักสตรีมวิดีโอในอินเทอร์เน็ตมากกว่าผู้หญิงในชีวิตจริง เขาชมวิดีโอไลฟ์ของหยูตง ไอดอลวิดีโอสตรีมคนโปรดของเขา ซึ่งโดยส่วนตัว เขากลัวว่าพ่อแม่ของเขาจะมีปฏิกิริยาเช่นไรถ้าพวกเขารับรู้พฤติกรรมนี้ของเขา
คองโตเป็นหนึ่งในบรรดาชายโสดที่ชื่นชอบการชมการสตรีมวิดีโอสดเพื่อต่อกรกับความเหงา นี่เป็นพฤติกรรมที่แพร่หลายในหลายประเทศในเอเชียที่ชายหนุ่มหลายคนต้องจากบ้านเกิดเพื่อมาทำงานที่โรงงานในเมืองใหญ่ เนื่องจากไม่ได้พบเจอใบหน้าที่คุ้นเคย พวกเขาจึงหันเหไปชมการสตรีมวิดีโอสดเพื่อให้สภาพแวดล้อมรอบตัวดูเหงาหงอยน้อยลง
ผู้คนในยุคสมัยนี้ “สามารถเชื่อมต่อกันและกันได้ในแพลตฟอร์มการสตรีมวิดีโอ” หนาน จาง พาร์ตเนอร์ในบริษัทการตลาด เมติส อินเตอร์เนชันแนล ผู้ที่ศึกษาค้นคว้าอุตสาหกรรมวิดีโอสตรีมมิงในประเทศจีนตั้งแต่ปี 2016 กล่าวและเสริมว่า ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ พี่น้อง หรือเพื่อนร่วมงาน พวกเขาไม่สามารถพูดคุยหรือมีความสัมพันธ์แบบแท้จริงได้
การเปลี่ยนจากสังคมรวมหมู่เป็นสังคมปัจเจกนิยมในประเทศจีนอย่างรวดเร็วมีบทบาทสำคัญต่อการตัดสินใจของกลุ่มคนหนุ่มสาวในการรับชมการสตรีมวิดีโอสด จางกล่าวและเสริมว่า นอกจากนี้ นโยบายลูกคนเดียวในประเทศจีน ซึ่งเริ่มต้นขึ้นในปี 1980 ได้นิยมการมีลูกชาย ดังนั้น ในทุกวันนี้ ชายหนุ่มในช่วงอายุ 20 ปี นับล้านคนต้องรับมือกับการขาดแคลนเพื่อนหญิงในชีวิตด้วยการชมไอดอลในวิดีโอสตรีมมิง
เธอรักฉัน-หรือไม่
แฟนคลับของไอดอลวิดีโอสตรีมมิงสามารถแสดงออกถึง ความสัมพันธ์แบบกึ่งมีส่วนร่วมทางสังคม (parasocial relationship) ซึ่งเป็นความเป็นเพื่อนแบบฝ่ายเดียวที่ดูเหมือนเป็นการต่างตอบแทนกับไอดอลวิดีโอสตรีมคนโปรดได้ สำหรับผู้ที่ขาดทักษะการเข้าสังคม ความสัมพันธ์แบบกึ่งมีส่วนร่วมทางสังคมนี้สามารถสร้างภาพเสมือนของมิตรภาพ ซึ่งในชีวิตจริง คนอื่นๆ จะให้มิตรภาพกลับมาให้พวกเขาน้อย หรือพวกเขาอาจไม่ได้รับมิตรภาพใดๆ เลย
คอสตาดิน คุชเลฟ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ด้านจิตวิทยาแห่งมหาวิทยาลัยจอร์จทาวน์ ศึกษาผลกระทบของเวลาในการใช้เวลากับจอภาพบนภาวะสุขภาพ เขาพบว่าปฏิสัมพันธ์กับโทรศัพท์มือถือและอุปกรณ์เทคโนโลยีอื่นๆ ไม่สามารถให้ผลลัพธ์ได้เช่นเดียวกับความสัมพันธ์ในโลกของความเป็นจริง
“ในทางทฤษฎี อุปกรณ์เหล่านี้ไม่สามารถเชื่อมต่อพวกเราได้” คุชเลฟกล่าวและเสริมว่า “แต่เมื่อเราเริ่มแทนที่ปฏิสัมพันธ์แบบเผชิญหน้าด้วยปฏิสัมพันธ์ดิจิทัล เราจะจบลงด้วยการอยู่ในวงจรที่สร้างตัวเองแบบไม่จบสิ้น (self-perpetuating cycle) ซึ่งเป็นจุดที่เราต้องการการเชื่อมต่อที่แท้จริง แต่เราไม่สามารถทำได้”
“บรรดาแฟนคลับเชื่อว่าพวกเขาได้รับความห่วงใยที่แท้จริง” เกนซ์กล่าวและเสริมว่า “แต่ในท้ายที่สุด [บรรดานักสตรีมวิดีโอ] แค่ฉกฉวยเงินจากแฟนคลับ ซึ่งลงท้ายด้วยการที่ทำให้พวกเขารู้สึกเหงายิ่งกว่าเดิม” อย่างไรก็ตาม เกนซ์กล่าวต่อว่า แฟนคลับบางคนยังคงกล่าวว่าวิดีโอสตรีมเหล่านั้นช่วยให้เขาได้สร้างมิตรภาพ หรือแม้กระทั่งความรัก “แฟนคลับบางคนกล่าวกับเราว่า ‘ฉันตามไอดอลวิดีโอสตรีมมิงเพราะว่าพวกเขาเป็นเพียงคนเดียวที่รู้จักชื่อของผม’”
หลังจากเสร็จสิ้นโปรเจ็คภาพถ่ายนี้ ช่างภาพเกนซ์และหลินพบว่า จุนจิ เฉิน แฟนคลับไอดอลสตรีมมิงชาวไต้หวัน หยุดชมวิดีโอสตรีมของหยูตง คนที่เขาชื่นชอบ เขาได้ตระหนักว่าไอดอลสตรีมเหล่านั้นไม่เคยรักเขากลับเลย เขากล่าวกับหลิน และเฉินต้องการมุ่งไปที่การดูแลตัวเองให้ดียิ่งขึ้น
