ช่างภาพสารคดีตามหาผู้คนที่มีอัตลักษณ์ทางเพศต่างกันไปเพื่อสื่อสารให้ผู้คนได้มองเพศสภาพในมุมมองใหม่ และทลายพรมแดนทางเพศที่เป็นเพียงมายาคติในปัจจุบัน
ปัจจุบัน การก้าวข้ามพรมแดนทางเพศเป็นทั้งปรากฏการณ์และความท้าทายย้อนหลังไปในยุค “สร้างชาติ” รัฐไทยเคยสร้างขนบทางวัฒนธรรมเพื่อก่อร่างสังคมไทยให้มีรูปแบบเฉพาะขึ้นมา หนึ่งในนั้นคือกฎเกณฑ์ว่าด้วยการกำหนดเพศผลักให้แวดวงความหลากหลายทางเพศเป็นเพียงดอกไม้ที่หลบซ่อนจากแสงสว่าง แต่ทุกวันนี้ดอกไม้นั้นผลิบาน และพรมแดนเรื่องเพศค่อยๆคลายตัวส่วนหนึ่งมาจากแสงสว่างใหม่บนพื้นที่แสดงตัวตนในแต่ละแวดวง และการขยายตัวของสื่อสมัยใหม่
แฟชั่นและเสื้อผ้าไร้เพศ
“ลีฟ” ภวพล บุญญวินิจ เป็น Production Manager ให้ค่ายเพลงแห่งหนึ่ง เขาเป็นชายหนุ่มวัย 30 ที่แวดล้อมด้วยเพื่อนฝูงในวงการสร้างสรรค์ และแฟนสาวของเขาเป็นแฟชั่นสไตลิสต์ให้กับนิตยสารผู้หญิงฉบับหนึ่ง ด้วยนิสัยชอบแต่งเนื้อแต่งตัว วันหนึ่งเขาจึงทดลองนำเสื้อผ้าผู้หญิงมาสวมใส่ “เราชอบรื้อของแฟนมาใส่ดู วันหนึ่งเจอชุดสวย ลองใส่ดูแล้วรู้สึกสบายดี ไม่รุ่มร่ามด้วย” เขาหมายถึงกระโปรงหรือชุดเดรสของสุภาพสตรี
ลีฟบอกว่านิสัยจากแม่เป็นส่วนหนึ่งที่มีอิทธิพลต่อเขาให้สนใจรายละเอียดของการแต่งกาย “คุณแม่ชอบแต่งตัว ชอบซื้อเสื้อผ้า เคยขายเสื้อผ้าสมัยวัยรุ่นครับ บางทีก็ชอบไปซื้อของด้วยกัน” เขาบอกว่าการได้ไปช็อปปิ้งกับแม่บ่อยๆ ทำให้เขาซึ่งเป็นลูกชายคนโตจากบรรดาลูกชายสี่คนในบ้านมีรสนิยมชอบข้าวของคล้ายๆ กับแม่
ทว่ากลับมีพื้นที่ไม่มากนักที่เขาสามารถสวมชุดผู้หญิงได้อย่างมั่นใจ และมักไม่พ้นงานเลี้ยงหรือปาร์ตี้ “ครั้งหนึ่งมีปาร์ตี้ธีมชุดนอนที่ออฟฟิศ เลยไปรื้อชุดนอนคลุมของแม่มา แล้วข้างในใส่สายเดี่ยวสีดำของแฟน ตอนนั้นเอามันเอาสนุกมากกว่า ผมคิดว่างานสนุกสนานแบบนี้เป็นพื้นที่ที่ง่ายต่อการยอมรับมากกว่าครับ”
ทุกวันนี้มีดีไซเนอร์เสื้อผ้ามากมายออกแบบผลงานที่สามารถสวมใส่ได้ทั้งสองเพศ แฟชั่นไร้เพศนี้เติบโตอย่างรวดเร็ว และชี้ให้เห็นถึงการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมที่ไร้พรมแดน ลีฟบอกว่า เขาสามารถสวมใส่เสื้อผ้าผู้หญิงได้โดยปราศจากข้อกังขาว่าเขาเป็นเกย์ “ผมว่าเรื่องเพศเปลี่ยนไปแล้วครับ เราแค่อยากใส่อะไรก็ใส่ แค่นั้นเอง”
โลกหลากเพศไร้ขอบเขต
ตอนที่ “ไบค์” มนัสวิน มลิวงค์ รู้ตัวว่าหลงใหลเซเลอร์มูนเป็นช่วงที่เขาอยู่มัธยมศึกษาตอนต้น และเป็นช่วงเวลาใกล้เคียงกับตอนที่เริ่มรู้ว่าตัวเองเป็นเกย์ โลกของเขาเป็นโลกของมะโฮโชโจะ หรือสาวน้อยแปลงร่าง ซึ่งเป็นการ์ตูนญี่ปุ่นประเภทหนึ่งที่ถือกำาเนิดมาตั้งแต่ทศวรรษ 1970 แต่ได้รับความนิยมสูงสุดในทศวรรษ 1990 เซเลอร์มูนเป็นการ์ตูนสาวน้อยในชุดกะลาสี มีพลังวิเศษใช้ต่อสู้กับเหล่าร้าย สร้างโดยนาโอโกะ ทาเคอุจิ นักวาดการ์ตูนชาวญี่ปุ่น และได้รับการยกย่องว่าผสมผสานการ์ตูนผู้หญิงเข้ากับการต่อสู้ของการ์ตูนผู้ชายได้อย่างลงตัว แต่ส่วนสำคัญคือการสอดแทรกเรื่องของความหลากหลายทางเพศในการ์ตูนอย่างแนบเนียน
“มีทั้งหญิงรักชาย ชายรักหญิง หญิงรักหญิง ชายรักชาย เป็นการ์ตูนที่กล้ามากในยุคนั้นครับ” ไบค์เล่าถึงการ์ตูนที่มีอายุครบ 25 ปีไปเมื่อไม่นานมานี้ “เรียกว่าเป็นการ์ตูนที่จุดความเป็นเพศอื่นๆ ทั้งในตัวเด็กผู้ชายและเด็กผู้หญิงในยุคนั้นก็ว่าได้”
ที่สุดความหลงใหลในการ์ตูนก็ผลักดันให้เขาทดลอง “คอส” หรือแต่งกายเลียนแบบตัวละครในจินตนาการและเมื่อมีการประกวดคอสเพลย์ที่งานหกรรมการ์ตูน ปี 2009 เขาก็คว้ารางวัลชนะเลิศการประกวดคอสเพลย์ปีนั้น “ตอนนั้นผู้ชายยังไม่ค่อยแต่งเป็นผู้หญิงเลยครับ มีน้อยมาก เราไม่ได้แต่งสะสวยอะไร แต่เน้นใช้ตัวตนความเป็นเซเลอร์มูนมากกว่า เลยชนะครับ”
ปัจจุบัน ไบค์เปลี่ยนความหลงใหลในเซเลอร์มูนจากนักสะสมมาเป็นพ่อค้าขายของเล่น และนักพากย์การ์ตูน เขาบอกว่า เพศในโลกการ์ตูนไร้ขอบเขตและหลากหลาย “ผมเคยถามลูกค้าเด็กผู้ชายที่ชอบของเล่นของผู้หญิง เขาตอบว่า ‘ยังไม่ได้เลือก’ หรือไม่ก็ ‘เพศอะไรก็ได้ ถ้าคบกันแล้วสบายใจ’ แต่สำหรับผม คำว่าเพศทุกวันนี้ ก็เหมือนแค่แบ่งตามอวัยวะเพศที่มีมาแต่กำาเนิดแค่นั้นเองครับ” เขาทิ้งท้าย
ความเท่าเทียมบนความไม่เท่าเทียม
รอยสักแรกของ “บุ๋ม” ธันวารัฐ แวนิกเคริก อยู่ที่หน้าอกเป็นรูปเครื่องสักโบราณขนาดใหญ่กว่าฝ่ามือ รอยสักนี้ประทับบนร่างกายของเธอเมื่อครั้งยังเป็นเด็กสาววัยรุ่น ห่าม คึกคะนอง ติดเพื่อน และเกกมะเหรกเกเร ทว่ารอยสักเดียวกันนี้พาเธอข้ามโลกไปยึดอาชีพช่างสักที่แอฟริกาใต้ เก็บเงินได้ก้อนใหญ่ และพบสามีที่นั่น
รอยสักส่วนใหญ่บนเรือนร่างเธอเป็นแนวเหมือนจริง (ไม่ใช่การ์ตูน หรือลายกราฟิก) เธอสักตราสินค้าแบรนด์เนมของผู้หญิงไว้ที่ขาซ้ายเพื่อเตือนใจว่า เธอได้ครอบครองกระเป๋าหรือข้าวของนั้นๆมาแล้ว และด้วยความเป็นคาทอลิก เธอจึงสักรูปพระแม่มารีย์และพระเยซูบนแขนซ้าย ซึ่งรวมถึงดอกกุหลาบที่เติมเต็มองค์ประกอบศิลป์
ถ้าสังคมมองผู้คนหลากเพศด้วยสายตาแตกต่างกัน โลกของคนมีรอยสักกลับมีความเท่าเทียมและสอดทับกันสนิทโดยมองข้ามเรื่องเพศไป บุ๋มบอกว่า ไม่ว่าผู้มีรอยสักจะเป็นเพศใด สังคมก็จะมองพวกเขาด้วยสายตาเดียวกัน “ทั้งๆ ที่รอยสักเป็นการตอบสนองความต้องการของตัวเรา แต่สิ่งที่เราได้รับกลับมาจากสังคมคือการมองเป็นคนไม่ดีไปเสียทั้งหมด” เธอบ่นน้อยใจ
ในอดีตรอยสักเป็นวัฒนธรรมและอาจเป็นเครื่องแสดงอัตลักษณ์ทางเพศ แต่รอยสักสวยงามทุกวันนี้ไม่แบ่งแยกเพศ “โลกมันไปไกลแล้วนะ มันข้ามไปแล้ว อย่างลายมังกรเต็มหลัง แต่ก่อนต้องเป็นผู้ชายเท่านั้น เดี๋ยวนี้มังกรลงหลังลงก้นถึงขาผู้หญิงเยอะแยะแล้วค่ะ”
ดอกไม้ในมัดกล้าม
กิจวัตรของ “บัว” สัตตบงกช ซิมเม็น ก็เหมือนกับคุณแม่ ลูกสองทั่วไปที่อุทิศเวลาส่วนใหญ่ในแต่ละวันให้กับลูก ๆ ทั้งการรับ – ส่งโรงเรียน เตรียมอาหาร พาไปเที่ยวเล่น และพาเข้านอน อาชีพของเธอคือผู้ผลิตกระเป๋าตามสั่ง
แต่ชีวิตอีกภาคหนึ่งของเธอคือนักเพาะกายทีมชาติไทยรุ่น Athletic Physique (เป็นรุ่นที่อยู่กึ่งกลางระหว่างรุ่นสวยงาม หรือ Model Physique กับรุ่นเพาะกาย หรือ Bodybuilding ที่เน้นกล้ามเนื้อหนักหน่วงกว่า) “บัวไม่ใช่ผู้หญิงจ๋าค่ะที่ต้องแต่งหน้าใส่ส้นสูงตลอด แล้ว…เอ่อ บัวไม่มีหน้าอกค่ะ ก็เลยไม่เล่นรุ่น Model” เธอบอก
วิถีนักเพาะกายของเธอเริ่มต้นเมื่อเกือบสี่ปีก่อน จากแม่บ้านผู้ตามใจปากที่เธอบอกว่า “อ้วนเผละ” จนมาเข้ายิมตามสามีที่ขณะนั้นกำลังเอาดีกับการเพาะกาย นำามาสู่การท้าทายและแข่งขันกับตัวเอง “ตอนนั้นคิดแต่ว่าจะให้สามีดูดีคนเดียวไม่ได้ ชั้นต้องดูดีด้วย”
เมื่อรูปกายภายนอกเปลี่ยนไปเป็นสุภาพสตรีกล้ามโตเส้นเลือดปูดโปนอย่างเห็นได้ชัด หลายครั้งเธอรับรู้ได้ถึงสังคมที่วิจารณ์รูปลักษณ์เธอในที่สาธารณะ “เวลาขึ้นรถไฟฟ้าคนก็จะมองค่ะ บางคนก็นินทา ‘ผู้หญิงหรือกะเทยวะเนี่ย’ แต่บัวคิดว่าประสบความสำาเร็จนะคะ ถ้าเราไม่เปลี่ยนแปลง คนคงไม่มองแบบนี้” เธอมองโลกในแง่ดี
แม้เพาะกายจะเป็นกีฬาที่ฝึกฝนได้ทั้งผู้ชายและผู้หญิง แต่สำหรับเพศหญิงแล้ว กีฬานี้ต้องอุทิศร่างกายให้ทั้งชีวิต เพราะบางส่วนของร่างกายจะไม่สามารถกลับมาเป็นเหมือนเดิมได้อีกแล้ว นอกจากนี้ ยังมีอาหารเสริมและฮอร์โมนที่ช่วยให้นักกีฬาสามารถสร้างกล้ามเนื้อได้มากขึ้นเท่ากับเพศชาย แต่ก็มีผลข้างเคียงทั้งตับและระบบสืบพันธุ์ “อย่างบัวเองประจำาเดือนไม่มีเป็นปีแล้ว และรูปร่างเปลี่ยน เสียงเปลี่ยน ขนก็เยอะขึ้น ทั้งหมดนี้เป็นเพราะฮอร์โมนเพศชายค่ะ”
อย่างไรก็ตาม ระหว่างถ่ายภาพ เธอมักจะเน้นย้ำพลาง หัวเราะว่า “ช่วยถ่ายให้ดูเป็นผู้หญิงหน่อยนะคะ”
เรื่อง ราชศักดิ์ นิลศิริ
ภาพถ่าย เอกรัตน์ ปัญญะธารา
ตีพิมพ์ในนิตยสาร เนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนมกราคม 2560
อ่านเพิ่มเติม หลากหลายโฉมหน้าของเพศสภาพในปัจจุบัน
