เพื่อช่วยชีวิตสัตว์ป่าอันเป็นสัญลักษณ์ของทวีปแห่งนี้จากการลักลอบล่า และภัยคุกคามอื่นๆ โดยมนุษย์ องค์กรอนุรักษ์แห่งหนึ่งบริหาร อุทยานแห่งชาติแอฟริกา ที่เสื่อมโทรมราวกับธุรกิจที่กําลังล่มสลายซึ่งจําเป็นต้องได้รับ การบริหารจัดการรูปแบบใหม่ และประสบผลสําเร็จ
อาคารที่ทำการอุทยานแห่งชาติซาคูมาทางตะวันออกเฉียงใต้ ของประเทศชาด เป็นโครงสร้างสีทราย มีเชิงเทินกลมขอบหยักที่ทำให้ดูคล้ายป้อมปราการเก่าแก่ ด้านนอกประตูที่เปิดเข้าสู่ศูนย์ควบคุมและสั่งการบนชั้นสองมีภาพปืนไรเฟิลคาลาชนิคอฟในวงกลมสีแดงและแถบคาดแขวนอยู่ เป็นการบอกว่า ห้ามนำอาวุธเข้าไปในห้อง
ปืนคาลาชนิคอฟมีใช้กันอย่างแพร่หลายในซาคูมา เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าทุกคน พกปืนชนิดนี้ ผู้บุกรกซึ่งมาล่าสัตว์ป่าก็เช่นกัน หมู่ต้นอะเคเซียให้ร่มเงาแก่กลุ่มอาคาร รถแลนด์ครูสเซอร์แล่นเข้าออก ห่างออกไปไม่กี่ก้าว ช้างหลายตัวดื่มนํ้าจากสระ แม้พวกมันจะดูผ่อนคลายระหว่างอยู่ที่นี่ ซึ่งใกล้เสียงอึกทึกครึกโครมของที่ทำการอุทยานมาก แต่พวกมันก็ไม่เชื่อง พวกมันระวังตัวแต่กระหายนํ้า
ซาคูมาซึ่งมีสถานะอุทยานแห่งชาติมาตั้งแต่ปี 1963 เป็นเขตสงครามสำหรับช้างเป็นช่วงๆ ย้อนหลังไปห้าสิบปีก่อน ทั่วชาดอาจมีช้างมากถึง 300,000 ตัว แต่นับจากกลางทศวรรษ 1980 เป็นต้นมา จำนวนดังกล่าวลดลงอย่างฮวบฮาบ เนื่องจากถูกพวกลักลอบล่าสัตว์ที่มีอาวุธครบมือฆ่าไปเป็นจำนวนมาก จนกระทั่งซาคูมากลายเป็นแหล่งพักพิงที่ไม่ปลอดภัยสำหรับช้างซึ่งเหลืออยู่มากที่สุดประมาณ 4,000 ตัว
จากนั้นในช่วงทศวรรษแรกของศตวรรษนี้ ประชากรช้างในซาคูมาถูกฆ่าไปกว่าร้อยละ 90 ส่วนใหญ่โดยกองกำลัง กึ่งทหารชาวซูดานที่ขี่ม้าเข้ามาโจมตีจากทางตะวันออกเพื่อเอางาช้าง โจรเหล่านี้รู้จักกันในชื่อ จันจาวีด (Janjaweed) ซึ่งเป็นคำภาษาอาหรับแปลคร่าวๆ ได้ว่า “ปีศาจบนหลังม้า”
แม้บางคนจะขี่อูฐ พวกเขาสืบเชื้อสายมาจากกลุ่มชนเร่ร่อนชาวอาหรับผู้ชํ่าชองด้านการขี่ม้าซึ่งเคยติดอาวุธและมีรัฐบาลซูดานหนุนหลัง แล้วกลายมาเป็นกองกำลังที่โจมตีอย่างอำมหิตระหว่างความขัดแย้งในดาร์ฟูร์ ต่อมาจึงเป็นกองโจรอิสระที่กระหายงาช้าง ช่วงหนึ่งดูเหมือนพวกเขาน่าจะ ฆ่าช้างทุกตัวในชาด
ต่อมาในปี 2010 ด้วยคำเชิญจากรัฐบาลชาด องค์กรเอกชนชื่อ แอฟริกันพาร์กส์ หรือเอพี (African Parks: AP) เข้าบริหารจัดการอุทยานซาคูมา แล้วแนวโน้มดังกล่าวก็สิ้นสุดลงทันที เอพีซึ่งดำเนินงานไม่แสวงกำไร ก่อตั้งขึ้นในปี 2000 โดยนักอนุรักษ์กลุ่มเล็กๆ ที่กังวลเรื่องการสูญเสียสัตว์ป่าในแอฟริกาอย่างมากมาย ทำสัญญากับรัฐบาลประเทศต่างๆ เพื่อฟื้นฟูและบริหารอุทยานแห่งชาติ โดยมีเงื่อนไขว่า เอพีจะเข้าควบคุมการบริหารจัดการพื้นที่ อย่างเบ็ดเสร็จ
ปัจจุบันเอพีบริหารจัดการอุทยาน 15 แห่งในเก้าประเทศ โดยนำแหล่งเงินทุนจากภายนอก การดำเนินธุรกิจอย่างมีประสิทธิภาพ และการบังคับใช้กฎหมาย อย่างเข้มงวด เข้ามาในพื้นที่ธรรมชาติที่ประสบปัญหามากที่สุดหลายแห่งของแอฟริกา
ที่ซาคูมา การบังคับใช้กฎหมายใช้เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าติดอาวุธที่มีประสิทธิภาพและได้รับการฝึกฝนอย่างดีกว่า 100 นาย เป็นผู้ปฏิบัติ ส่วนใหญ่เป็นเจ้าหน้าที่ชาย แต่ก็มีเจ้าหน้าที่หญิงด้วย โดยวางกำลังผ่านปฏิบัติการที่มีการประสานงานและวางกลยุทธ์อย่างซับซ้อน
ลีออน แลมเพรชต์ ชาวแอฟริกาใต้ผู้เติบโตในอุทยานแห่งชาติครูเกอร์ ซึ่งพ่อของเขาเป็นเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าที่นั่น เป็นผู้จัดการอุทยานซาคูมาของเอพี “เราไม่ใช่องค์กรทางการทหารครับ” แลมเพรชต์บอกขณะแสดงอาวุธนานาชนิดและเครื่องกระสุนในคลังแสง ซึ่งเป็นโรงเก็บของที่ลั่นกุญแจไว้ที่ชั้นล่างของที่ทำการ “เราเป็นองค์กรอนุรักษ์ที่ฝึกเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าสำหรับ ปฏิบัติการกึ่งทหารครับ”
ปีเตอร์ เฟิร์นเฮด ประธานเจ้าหน้าที่บริหารของแอฟริกันพาร์กส์และเป็นหนึ่งในผู้ร่วมก่อตั้ง ไม่ชอบความคิดที่ว่าองค์กรของเขามีความเป็นทหารอยู่มาก แต่ระหว่างพูดคุยกันทางโทรศัพท์ เขายังคงยํ้าถึงความจำเป็นของการรักษาความปลอดภัยในอุทยานด้วยอาวุธที่มีประสิทธิภาพ ไม่ใช่เพียงเพื่อคุ้มครองสัตว์ป่า แต่ยังเพื่อปกป้องผู้คนในชุมชนใกล้เคียงซึ่งมีโอกาสถูกปีศาจบนหลังม้าปล้นฆ่าและข่มขืนในอนาคต “ชาวบ้านยอมรับว่า อุทยานนี่เอง ที่นำความมั่นคง ความปลอดภัย และสวัสดิภาพมาให้ พวกเขา” เฟิร์นเฮดกล่าว
แลมเพรชต์วาดแผนภูมิรูปพีระมิดแสดงลำดับชั้นของงานในความรับผิดชอบของแอฟริกันพาร์กส์ให้ผมดูแล้วอธิบายว่า คุณสร้างฐานพีระมิดด้วยการบังคับใช้กฎหมายโครงสร้างพื้นฐาน เจ้าหน้าที่ที่ไว้ใจได้ หรือเรียกทั้งหมดนี้ว่า “ความมั่นคงในพื้นที่” หลังจากนั้น คุณค่อยขยับขึ้นด้านบน ได้แก่ การพัฒนาชุมชนสำหรับคนท้องถิ่น การท่องเที่ยว และงานวิจัยทางนิเวศวิทยา
ฐานบัญชาการของความพยายามนี้อยู่ที่ศูนย์ควบคุมและสั่งการที่ซึ่งข้อมูลล่าสุดเกี่ยวกับตำแหน่งของช้าง และกิจกรรมใดๆของมนุษย์ที่สร้างปัญหา เช่น การตั้งแคมป์ตกปลา อย่างผิดกฎหมาย การยิงปืน โจรบนหลังม้าติดอาวุธหนึ่งร้อยคนควบม้ามาทางอุทยาน ถูกนำมาพิจารณาเพื่อส่งเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าออกไปปฏิบัติงาน ที่มาของข้อมูลมีทั้งที่ได้จากการบินลาดตระเวน การเดินเท้าสำรวจ ปลอกคอ จีพีเอสบนตัวช้าง และวิทยุพกพาในมือสายข่าวที่เชื่อใจได้ตามหมู่บ้านรอบอุทยาน
แม้จะต้องเผชิญความสูญเสียเจ้าหน้าที่ในการปะทะ เอพีก็หยุดยั้งการหลั่งเลือดของช้างลงได้ นับตั้งแต่ปี 2010 มีช้างถูกฆ่าเพียง 24 ตัว และไม่มีการสูญเสียงาช้างเลย จันจาวีด ถูกผลักดันออกไปยังเป้าหมายที่อ่อนแอกว่าในพื้นที่อื่น อย่างน้อยก็ชั่วคราว และหลังจากถูกคุกคามและอยู่อย่างหวาดกลัวมานานหลายทศวรรษ ช้างในซาคูมากลับมาให้กำเนิดลูกช้างอีกครั้ง ประชากรช้างในปัจจุบัน รวมลูกช้างด้วยมีอยู่ราว 150 ตัว นับเป็นสัญญาณของความสมบูรณ์และความหวัง
การให้ความสำคัญกับกองกำลังเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่ากึ่งทหารยังทำให้เอพีมีปัญหาละเอียดอ่อนอย่างที่สอง นั่นคือ ความรับผิดชอบต่อกองกำลังติดอาวุธดังกล่าว “รูปแบบของเราทำให้เรารับผิดชอบต่อเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าโดยตรง พวกเขาเป็นคนของเราค่ะ” มาร์เกตา อันโตนิโนวาบอกผม เธอผู้นี้เกิดในสาธารณรัฐเช็ก ได้รับการศึกษาในกรุงปราก และทำงานกับเอพีมานานกว่าหนึ่งทศวรรษ ล่าสุดอันโตนิโนวาทำหน้าที่เป็นผู้จัดการโครงการพิเศษของ เอพีที่อุทยานแห่งชาติเพนด์จารีทางตอนเหนือของเบนิน โดยรับผิดชอบเกี่ยวกับการบังคับใช้กฎหมายและงานวิจัย
เธอบอกผมว่า เอพีว่าจ้างเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าโดยตรง และรับผิดชอบทุกอย่างที่เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าเหล่านั้นทำเพนด์จารีเป็นแหล่งพักพิงสำคัญแห่งสุดท้ายในแอฟริกาตะวันตกของช้างและสิงโต ที่นี่เป็นส่วนหนึ่งของผืนป่าข้ามพรมแดนซึ่งรวมอุทยานที่อยู่ติดกันในบูร์กินาฟาโซและไนเจอร์ และพื้นที่คุ้มครองเพนด์จารี (เช่นเดียวกับระบบ นิเวศกาแรมบา) รวมเขตกันชนที่เลาะเลียบชายขอบทางทิศใต้และตะวันออกซึ่งคนท้องถิ่นได้รับอนุญาตให้ล่าสัตว์ได้
จากเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยที่ได้รับการฝึกมาอย่างกระท่อนกระแท่นแค่ 15 คน กำลังพลที่เพนด์จารีเติบโตเป็นเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าที่เข้มแข็งประมาณ 100 คน พอหมดฤดูแล้ง อุทยานแห่งชาติกาแรมบาจะเฉลิมฉลองวัน เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า (Ranger Day) ปีละหนึ่งครั้ง เทศกาลนี้ประกอบด้วยการแสดงศิลปะการต่อสู้ และการยกย่องผู้ที่รับผิดชอบในการปกป้องสัตว์ป่าและความสงบเรียบร้อยของอุทยาน ปีนี้ วันงานเริ่มต้นอย่างอบอุ่นและสดใส เรามารวมตัวกันที่ลานสวนสนามในช่วงสาย ขณะผู้ทรงเกียรติและแขกนั่งประจำที่ในเต็นท์ ส่วนเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า 100 คนยืนประจำตำแหน่งในท่าพักอยู่กลางลาน
จอห์น แบร์เรตต์ ผู้จัดการทั่วไปของกาแรมบา พูดภาษาฝรั่งเศสเร็วๆ ด้วยนํ้าเสียงที่ยกย่องเหล่าผู้กล้าทั้งในอดีตและปัจจุบัน “เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า 19 คนเสียชีวิต ระหว่างปฏิบัติหน้าที่ที่นี่ วันนี้เราจะไว้อาลัยให้พวกเขา” จอห์น สแกนลอน ผู้แทนพิเศษของเอพี ซึ่งทำหน้าที่คล้ายทูตในระดับโลกขององค์กร พูดถึงการพัฒนาชุมชนใกล้เคียงอย่างยั่งยืน และความจำเป็นในการต่อต้านการ ลักลอบล่าสัตว์อย่างเอาจริงเอาจัง โดยคำนึงถึงสิทธิมนุษยชนอย่างเคร่งครัด
ขณะเราออกจากงาน เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่ายังคงต่อสู้อย่างกล้าหาญในสภาวะที่เต็มไปด้วยอุปสรรค ซึ่งเป็นเช่นนั้นเสมอมา
เรื่อง เดวิด ควาเมน
ภาพ เบรนต์ สเตอร์ตัน
อ่านเพิ่มเติม การอนุรักษ์ : ความหวังใหม่ในโกรองกอซา
