การทำให้ สัตว์สูญพันธุ์ ไปแล้วกลับมาท่องโลกอีกครั้งไม่ใช่เรื่องเพ้อฝันอีกต่อไป แต่เป็นความคิดที่ดีจริงหรือ

วันที่ 30 กรกฎาคม ปี 2003 ทีมนักวิทยาศาสตร์สเปนและฝรั่งเศส ย้อนเวลาหาอดีตด้วยการคืนชีวิตให้สัตว์ที่สูญพันธุ์ไปแล้วตัวหนึ่ง เพียงเพื่อเฝ้าดูมันสูญพันธุ์ไปอีกครั้ง

สัตว์ที่พวกเขาคืนชีพให้คือแพะป่าชนิดหนึ่งที่เรียกว่า บูคาร์โด (bucardo) หรือไอเบกซ์พันธุ์พิเรนีส (Pyrenean ibex)  บูคาร์โด (Capra pyrenaica pyrenaica) เป็นสัตว์รูปร่างใหญ่โต  สง่างาม  นํ้าหนักตัวอาจมากถึง 99 กิโลกรัม  และมีเขาโง้งยาวอ่อนช้อย  เป็นเวลาหลายพันปีมาแล้วที่พวกมันอาศัย  ปีนป่ายหน้าผา  แทะเล็มกิ่งไม้ใบไม้  และเผชิญอากาศหนาวรุนแรงบนที่สูงของเทือกเขาพิเรนีส  ซึ่งเป็นแนวพรมแดนธรรมชาติระหว่างประเทศฝรั่งเศสกับสเปน

จากนั้นปืนก็เข้ามา  นักล่าทำให้ประชากรบูคาร์โดลดจำนวนลงตลอดหลายร้อยปี  พอถึงปี 1989  นักวิทยาศาสตร์ชาวสเปนสำรวจและสรุปว่า  มีแพะป่าชนิดนี้หลงเหลืออยู่ราวสิบกว่าตัว  สิบปีให้หลังเหลือบูคาร์โดอยู่ เพียงตัวเดียว  เป็นเพศเมียที่ได้ชื่อเล่นว่า “ซีเลีย”  ทีมเจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติออร์เดซาและมอนเตเปร์ดีโดภายใต้การนำของนายสัตวแพทย์  อัลแบร์โต  เฟร์นันเดซอาเรียส ดักจับซีเลียมาใส่ปลอกคอวิทยุ  แล้วปล่อยกลับเข้าป่า  เก้าเดือนต่อมา  ซีเลียก็ตาย  พร้อมๆ กับที่บูคาร์โดได้สถานะสัตว์ที่สูญพันธุ์อย่างเป็นทางการ

ทว่าเซลล์ของซีเลียยังมีชีวิตอยู่ต่อไปโดยเก็บรักษาไว้ที่ห้องปฏิบัติการหลายแห่งในเมืองซาราโกซาและกรุงมาดริด สองสามปีต่อมา  ทีมนักสรีรวิทยาระบบสืบพันธุ์นำโดย โคเซ  โฟลช์ ฉีดนิวเคลียสที่ได้จากเซลล์เหล่านั้นเข้าสู่ไข่ของแพะที่สกัดดีเอ็นเอออกหมด  แล้วนำไข่ไปฝังในตัวแม่แพะอุ้มบุญ  หลังจากฝังไข่ทั้งสิ้น 57 ครั้ง  มีแม่แพะเพียงเจ็ดตัวเท่านั้นที่ตั้งท้อง  ในจำนวนนี้หกตัวแท้งลูก แต่แม่แพะตัวหนึ่งซึ่งเป็นลูกผสมระหว่างไอเบกซ์สเปนกับแพะบ้านตั้งท้องตัวโคลนของซีเลียจนครบกำหนดคลอด

โฟลช์และเพื่อนร่วมงานผ่าตัดทำคลอดให้ลูกบูคาร์โดเพศเมีย  นํ้าหนัก 2 กิโลกรัม  ขณะที่เฟร์นันเดซ-อาเรียสอุ้มบูคาร์โดแรกเกิดไว้ในอ้อมแขน  เขาสังเกตว่ามันกระเสือกกระสนดิ้นรนหายใจจนลิ้นจุกปาก  แม้พวกเขาจะพยายามทุกวิถีทางเพื่อช่วยให้มันหายใจ  แต่อีกเพียง 10 นาทีต่อมา โคลนของซีเลียก็ขาดใจตาย  การผ่าพิสูจน์ในเวลาต่อมาเผยว่าปอดข้างหนึ่งของมันมีกลีบปอดส่วนเกินขนาดใหญ่งอกออกมาและมีลักษณะแข็งเหมือนตับ  โดยไม่มีเซลล์ที่ช่วยในการแลกเปลี่ยนก๊าซอย่างที่เนื้อเยื่อปอดควรจะมี

หากลองไล่ดูรายชื่อสัตว์สูญพันธุ์  ตั้งแต่นกโดโด และนกอ็อกใหญ่  เสือแทสเมเนียหรือไทลาซีน  โลมาแม่นํ้าแยงซีเกียง  เรื่อยไปจนถึงนกพิราบแพสเซนเจอร์  และนกหัวขวานใหญ่  บูคาร์โดเป็นเพียงหนึ่งในสัตว์หลายชนิด ที่มนุษย์คุกคามจนสูญพันธุ์  บางครั้งเกิดจากความจงใจด้วยซํ้า  ในเมื่อทุกวันนี้เรามีสัตว์อีกมากมายหลายชนิดที่ใกล้สูญพันธุ์เต็มที  ในไม่ช้าบูคาร์โดคงมีเพื่อนตามมาอีกโขยงใหญ่  เฟร์นันเดซ-อาเรียสเป็นส่วนหนึ่งของนักวิจัยกลุ่มเล็กๆ ผู้กระตือรือร้นและเชื่อว่า  การโคลนจะช่วยพลิกสถานการณ์หรือแนวโน้มนี้ได้

แนวคิดเรื่องการนำชนิดพันธุ์ที่สาบสูญให้กลับมาท่องโลกอีกครั้ง  หรือที่บางคนใช้ศัพท์เทคนิคว่า de-extinction อยู่กํ้ากึ่งระหว่างโลกแห่งความจริงกับนิยายวิทยาศาสตร์มานานกว่า 20 ปี  นับตั้งแต่ไมเคิล  ไครช์ตัน  นักเขียนนวนิยาย  คืนชีวิตให้ไดโนเสาร์กลับมาโลดแล่นบนพื้นพิภพในนวนิยายที่ต่อมากลายเป็นภาพยนตร์ฮอลลีวู้ดชื่อเดียวกัน คือ จูแรสซิกพาร์ก (Jurassic Park)  จึงอาจกล่าวได้ว่าตัวโคลนของซีเลียเข้าใกล้ความจริงของการชุบชีวิตสัตว์สูญพันธุ์มากที่สุด  จากนั้นมา  เฟร์นันเดซ-อาเรียสก็เฝ้ารอเวลาที่มนุษย์อาจมีขีดความสามารถมากพอในการนำสัตว์ที่ตนเองทำให้สูญพันธุ์กลับมามีชีวิตอีกครั้ง

เขาบอกผมว่า “เรามาถึงจุดนั้นแล้วละครับ”

ผมพบเฟร์นันเดซ-อาเรียสเมื่อฤดูใบไม้ร่วงปีที่แล้ว ระหว่างการประชุมวิทยาศาสตร์ที่จัดขึ้นเป็นการภายใน ณ สำนักงานใหญ่ของสมาคมเนชั่นแนล  จีโอกราฟฟิก ในกรุงวอชิงตัน ดี.ซี.  เป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ที่นักพันธุศาสตร์  นักชีววิทยาสัตว์ป่า  นักอนุรักษ์  และนักจริยศาสตร์  มารวมตัวกันเพื่อหารือถึงความเป็นไปได้ในการคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญ  เรื่องนี้ทำได้จริงหรือไม่ และสมควรแล้วหรือ  พวกเขาลุกขึ้นรายงานความก้าวหน้าอันน่าทึ่งในศาสตร์ที่ตนเชี่ยวชาญ  ไม่ว่าจะเป็นการปรับแต่ง สเต็มเซลล์  การค้นพบและกอบกู้ดีเอ็นเอโบราณ  หรือการประกอบจีโนมที่สาบสูญขึ้นใหม่  ขณะที่การประชุม เดินหน้าไป  ทุกคนตื่นเต้นขึ้นทุกขณะ  และเห็นพ้องต้องกันว่า  การคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญอยู่ใกล้แค่เอื้อมแล้ว

รอส  แมกฟี  ภัณฑารักษ์แผนกวิทยาสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม  พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยาอเมริกันในนิวยอร์กยอมรับว่า  “วิทยาการรุดหน้าไปไกลและเร็วเกินกว่าใครจะคาดคิด  สิ่งที่เราต้องขบคิดกันอย่างจริงๆ จังๆ ตอนนี้ก็คือ ทำไมเราถึงต้องคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญต่างหากครับ”

ในความเป็นจริง (แน่นอนว่าแตกต่างจากจินตนาการแนวแฟนตาซีที่หลายคนคุ้นเคย  เช่น  จากภาพยนตร์เรื่อง จูแรสซิกพาร์ก)  ชนิดพันธุ์สาบสูญที่เราพอจะหวังได้ว่าสามารถนำกลับคืนมามีเพียงพวกที่สูญพันธุ์ไปในช่วงไม่กี่หมื่นปีที่ผ่านมา  และต้องเหลือซากซึ่งมีเซลล์ที่ไม่แตกสลาย  หรืออย่างน้อยที่สุดต้องมีดีเอ็นเอดึกดำบรรพ์มากพอให้ประกอบจีโนมของสิ่งมีชีวิตนั้นๆ ขึ้นมาใหม่ได้

เมื่อพิจารณาอัตราการเน่าเปื่อยผุพังตามธรรมชาติ  เราไม่อาจคาดหวังที่จะกู้จีโนมสมบูรณ์ของ ไทรันโนซอรัส  เร็กซ์ (Tyrannosaurus rex)  ซึ่งสูญพันธุ์ไปเมื่อ 65 ล้านปีก่อนขึ้นมาใหม่ได้  ชนิดพันธุ์ที่อาจกอบกู้ให้กลับมาได้ในทางทฤษฎีต่างอันตรธานไปสิ้นเมื่อมนุษย์ผงาดขึ้นครองโลกอย่างรวดเร็ว  และโดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงไม่กี่ร้อยปีที่ผ่านมา  มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตเพียงชนิดพันธุ์เดียวที่กวาดล้างชนิดพันธุ์อื่นๆ  ไม่ว่าจะโดยการล่า  การทำลายถิ่นอาศัย หรือการแพร่โรคร้าย  นี่เป็นอีกเหตุผลหนึ่งที่สนับสนุนว่าเราควรนำพวกมันกลับคืนสู่โลกอีกครั้ง

ไมเคิล  อาร์เชอร์  นักบรรพชีวินวิทยาจากมหาวิทยาลัยนิวเซาท์เวลส์  บอกว่า  “ถ้าพูดถึงชนิดพันธุ์ที่เราทำให้สูญสิ้นไป  ผมคิดว่าเป็นหน้าที่ที่เราต้องนำพวกมันกลับมาครับ” บางคนอาจค้านว่า  การชุบชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่ไม่มีอยู่แล้วไม่ต่างอะไรจากการทำตัวเป็นพระเจ้า  แต่อาร์เชอร์แย้งว่า “ผมว่าเราทำตัวเป็นพระเจ้าตอนที่เราล้างเผ่าพันธุ์พวกมันมากกว่าครับ”

นักวิทยาศาสตร์คนอื่นๆ ที่เห็นด้วยกับการคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญออกมาสนับสนุนว่า  การทำเช่นนั้นก่อประโยชน์ที่เป็นรูปธรรมหลายประการ  เป็นต้นว่า  ยาแผนปัจจุบันส่วนใหญ่ไม่สามารถปรุงขึ้นได้หากปราศจากสารตั้งต้น  แต่ต้องสกัดจากสารประกอบตามธรรมชาติที่พบในพืชป่าหลายชนิดซึ่งสุ่มเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์เช่นกัน  ขณะที่สัตว์ซึ่งสูญพันธุ์ไปแล้วบางชนิดมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศของมัน  เช่น  ย้อนหลังไปเมื่อ 12,000 ปีก่อน ไซบีเรียเคยเป็นบ้านของแมมมอทและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่อื่นๆ ที่กินหญ้าเป็นอาหาร  สภาพภูมิประเทศในตอนนั้นไม่ใช่เขตทุนดราที่ดกดื่นไปด้วยมอสส์  หากเป็นทุ่งหญ้าสเตปป์เขียวขจี  เซียร์เกย์  ซิมอฟ  นักนิเวศวิทยาชาวรัสเซีย  เคยโต้แย้งมานานแล้วว่า  นี่ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ แมมมอทและสัตว์กินพืชมากมายหลายชนิดช่วยรักษาสภาพทุ่งหญ้าไว้ด้วยการเหยียบยํ่าหรือขุดคุ้ยให้ดินร่วนซุยและบำรุงด้วยมูลของพวกมัน  เมื่อสัตว์เหล่านี้สูญพันธุ์ไป มอสส์ก็เข้าปกคลุมและเปลี่ยนทุ่งหญ้าให้กลายสภาพเป็นเขตทุนดราที่ขาดความอุดมสมบูรณ์

เมื่อไม่นานมานี้  ซิมอฟได้ทดลองนำม้า  วัวป่ามัสก์- อ็อกซ์  และสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่อื่นๆ กลับสู่ภูมิภาคหนึ่งของไซบีเรียที่เขาเรียกว่า อุทยานไพลสโตซีน และคงยินดีไม่น้อย  ถ้าได้แมมมอทขนยาวตระเวนหากินอยู่ที่นี่ด้วย  เขาบอกว่า  “ก็คงมีแต่รุ่นหลานของผมกระมังที่จะได้เห็น  แมมมอทขยายพันธุ์ช้าเหลือเกิน  ต้องอดใจรอกันหน่อยครับ”

ย้อนหลังไปเมื่อสิบปีก่อน  ตอนที่เฟร์นันเดซอาเรียสพยายามโคลนบูคาร์โดเป็นครั้งแรก แกะดอลลี (1996-2003) ซึ่งเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมตัวแรกที่ได้รับการโคลนเพิ่งลืมตาดูโลกมาได้เจ็ดปีในยุคแรกๆนั้น  นักวิทยาศาสตร์จะโคลนสัตว์ด้วยการนำดีเอ็นเอของมันออกมาจากเซลล์ใดเซลล์หนึ่ง  แล้วใส่เข้าไปในไข่สักใบที่เอาสารพันธุกรรมออกแล้ว  การกระตุ้นด้วยไฟฟ้าทำให้ไข่เริ่มแบ่งเซลล์  หลังจากนั้น  นักวิทยาศาสตร์จะนำเอ็มบริโอหรือตัวอ่อนที่กำลังเติบโตฝังในตัวแม่อุ้มบุญ  การตั้งท้องส่วนใหญ่เหล่านั้นประสบความล้มเหลว  และตัวอ่อนเพียงน้อยนิดที่คลอดออกมาก็มักรุมเร้าไปด้วยปัญหาสุขภาพ

ในช่วงสิบปีที่ผ่านมา  นักวิทยาศาสตร์ประสบความสำเร็จในการโคลนสัตว์มากขึ้น  เทคโนโลยีที่เคยมีความเสี่ยงสูงกลายมาเป็นวิทยาการที่ทำกันจนเป็นเรื่องปกติ นอกจากนี้  นักวิจัยยังพัฒนาความสามารถในการกระตุ้นเซลล์สัตว์ตัวเต็มวัยให้กลับไปสู่สภาพของเซลล์ตัวอ่อนและสามารถพัฒนาไปเป็นเซลล์ประเภทใดก็ได้  รวมทั้งไข่หรือสเปิร์ม  จากนั้นยังสามารถปรับเปลี่ยนไข่ดังกล่าวให้พัฒนาเป็นตัวอ่อนที่สมบูรณ์ในที่สุด

วิทยาการอันน่าทึ่งนี้ทำให้ความคิดในการนำชนิดพันธุ์ที่สาบสูญกลับมาท่องโลกอีกครั้งกลายเป็นเรื่องง่ายกว่าเดิมมาก  นักวิทยาศาสตร์และนักสำรวจพูดคุยเรื่องการคืนชีวิตให้แมมมอทมาหลายสิบปีแล้ว  ความสำเร็จครั้งแรกและครั้งเดียวของพวกเขาจนถึงวันนี้คือการค้นพบซากแมมมอทสภาพดีในเขตทุนดราของไซบีเรีย  ปัจจุบัน  นักวิจัยที่มูลนิธิเพื่อการวิจัยเทคโนโลยีชีวภาพซูอัม (Sooam Biotech Research Foundation) ในกรุงโซล  ประเทศเกาหลีใต้  ซึ่งมีเทคโนโลยีโคลนนิ่งใหม่ๆ  ได้จับมือกับผู้เชี่ยวชาญด้านแมมมอทจากมหาวิทยาลัยนอร์ท-อีสเทิร์น เฟเดอรัลในเมืองยาคุสตค์ของไซบีเรีย  เมื่อฤดูร้อนที่ผ่านมา พวกเขาเดินทางขึ้นไปตามแม่นํ้ายานา  และใช้หัวฉีดนํ้าแรงดันสูงเจาะอุโมงค์เข้าไปในหน้าผานํ้าแข็งริมแม่นํ้าใน อุโมงค์แห่งหนึ่ง  พวกเขาพบเนื้อเยื่อของแมมมอทหลายชิ้น รวมทั้งไขกระดูก  เส้นขน  หนัง  และไขมัน  ปัจจุบัน ตัวอย่างเนื้อเยื่อดังกล่าวเก็บรักษาอยู่ที่กรุงโซล  และอยู่ระหว่างการตรวจสอบจากนักวิทยาศาสตร์ของซูอัม

อินซุง  ฮวัง  จากซูอัม  ซึ่งเป็นผู้จัดการโครงการสำรวจแม่นํ้ายานา  เล่าว่า  “สถานการณ์ดีที่สุดที่เราคาดหวังคือ การค้นพบเซลล์ที่ใช้การได้  หรือเซลล์ที่ยังมีชีวิตอยู่ครับ” หากนักวิจัยของซูอัมพบเซลล์ที่ว่านี้  พวกเขาอาจกระตุ้นมันจนได้เซลล์เพิ่มขึ้นอีกนับล้านเซลล์  ตั้งโปรแกรมให้เซลล์กลายเป็นตัวอ่อน  ก่อนจะนำไปฝังในแม่ช้างอุ้มบุญ  ซึ่งเป็นญาติใกล้ชิดที่สุดของแมมมอท  นักวิทยาศาสตร์ส่วนใหญ่ยังคลางแคลงใจว่า เซลล์ที่มีชีวิตจะสามารถอยู่รอดภายใต้สภาพอากาศหนาวจัดของเขตทุนดราอันโล่งกว้างได้หรือ  ทว่าฮวังและทีมงานมีแผนสำรองคือ  การสกัดหานิวเคลียสสภาพสมบูรณ์จากเซลล์ของแมมมอท ซึ่งน่าจะมีโอกาสในการเก็บรักษาและคงสภาพได้ดีกว่าตัวเซลล์เสียอีก

อย่างไรก็ตาม  การโคลนแมมมอทจากนิวเคลียสที่สมบูรณ์เป็นเรื่องยุ่งยากกว่ามาก  เพราะนักวิจัยของซูอัมต้องถ่ายนิวเคลียสไปยังไข่ของช้างที่สกัดนิวเคลียสออกแล้ว  ขั้นตอนดังกล่าวทำให้ต้องดูดไข่จากแม่ช้าง ซึ่งเป็นภารกิจที่ยังไม่เคยมีใครทำสำเร็จมาก่อน  ถ้าดีเอ็นเอในนิวเคลียสของเซลล์แมมมอทอยู่ในสภาพสมบูรณ์พอที่จะควบคุมการทำงานของเซลล์ต่างๆ ภายในไข่ได้  ไข่ก็อาจเริ่มแบ่งตัวและกลายเป็นตัวอ่อนของแมมมอท  จากนั้น นักวิทยาศาสตร์ยังต้องเผชิญกับงานยากในการย้ายฝากตัวอ่อนเข้าสู่มดลูกของแม่ช้างอุ้มบุญ  แล้วยังต้องตามมาด้วยความอดทนเป็นเลิศ  เพราะแม้ทุกอย่างจะเป็นไปตามแผน  พวกเขาก็ยังต้องรออีกเกือบสองปีจึงจะรู้ว่า  แม่ช้างจะตกลูกเป็นแมมมอทที่แข็งแรงดีหรือไม่  กระนั้นฮวังก็บอกว่า  “สิ่งที่ผมยํ้าอยู่เสมอคือ  ถ้าไม่ลงมือทำแล้วจะรู้ได้อย่างไรว่ามันเป็นไปไม่ได้”

เมื่อปี 1813  ขณะล่องแม่นํ้าโอไฮโอจากฮาร์เดนส์- เบิร์กมุ่งหน้าสู่ลุยส์วิลล์  จอห์น  เจมส์  ออดูบอน เห็นปรากฏการณ์ธรรมชาติอันน่าทึ่งที่สุดครั้งหนึ่งในชีวิต นั่นคือฝูงนกพิราบแพสเซนเจอร์ (Ectopistes migratorius) ที่แผ่ไปทั่วท้องฟ้า  เขาบันทึกไว้ว่า  “ท้องฟ้าปกคลุมไปด้วยนกพิราบ  แสงยามเที่ยงวันถูกบดบังราวกับเกิดคราส มูลนกร่วงหล่นเป็นหย่อมๆ ราวหิมะโปรยปราย  และเสียงกระพือปีกที่ต่อเนื่องยาวนานสะกดผมให้ตกอยู่ในภวังค์”

เมื่อออดูบอนไปถึงลุยส์วิลล์ก่อนตะวันตกดิน ฝูงนกยังคงบินผ่านไม่ขาดสาย  และต่อเนื่องไปอีกสามวัน

ในเวลานั้นคงเป็นเรื่องยากเกินคาดคิดว่า  สัตว์ชนิดหนึ่งซึ่งมีอยู่มากมายมหาศาลจะมีโอกาสสูญสิ้นเผ่าพันธุ์ได้  กระนั้นเมื่อจวนสิ้นศตวรรษที่สิบเก้า  ประชากรนกพิราบแพสเซนเจอร์กลับลดลงอย่างน่าวิตก  ผืนป่าที่พวกมันพึ่งพิงร่อยหรอลง  และจำนวนนกก็ลดลงมากจากการล่าอย่างต่อเนื่อง  พอถึงปี 1900  นกพิราบแพสเซนเจอร์ ซึ่งได้รับการยืนยันว่าเป็นตัวสุดท้ายในธรรมชาติถูกยิงโดยเด็กชายคนหนึ่งที่ใช้ปืนอัดลม  อีก 14 ปีต่อมา  หรือหนึ่งศตวรรษกับหนึ่งปีหลังจากออดูบอนตกตะลึงพรึงเพริดกับนกจำนวนมหาศาล นกพิราบแพสเซนเจอร์ตัวสุดท้ายในสถานเพาะเลี้ยงซึ่งเป็นเพศเมียชื่อว่า มาร์ทา ก็ตายลงในสวนสัตว์ซินซินแนติ

ล่าสุดเมื่อสองปีก่อน  สจวร์ต  แบรนด์  นักเขียนและนักอนุรักษ์ธรรมชาติ  กับไรอัน  เฟแลน  ภรรยา  ผู้ก่อตั้งบริษัททดสอบพันธุกรรมชื่อ ดีเอ็นเอไดเร็กต์  เริ่มครุ่นคิดถึงความเป็นไปได้ในการนำนกพิราบป่าชนิดนี้กลับมาโบยบินอีกครั้ง  ระหว่างร่วมโต๊ะอาหารมื้อคํ่ากับจอร์จ  เชิร์ช นักชีววิทยาจากมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด  ผู้เชี่ยวชาญด้านการปรับแต่งดีเอ็นเอ

เชิร์ชรู้ว่าวิธีโคลนอย่างที่ใช้กันอยู่ทั่วไปคงใช้ไม่ได้  และคงไม่มีตัวอย่างนกพิราบแพสเซนเจอร์ตัวไหนในพิพิธภัณฑ์ที่มีจีโนมใช้งานได้สภาพสมบูรณ์ (รวมถึงมาร์ทาซึ่งเก็บรักษาอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยา  สถาบันสมิทโซเนียน)  ทว่าตัวอย่างที่เก็บรักษาไว้มีชิ้นส่วนของดีเอ็นเอ  และเมื่อนำชิ้นส่วนเหล่านี้มาปะติดปะต่อกัน  นักวิทยาศาสตร์ก็สามารถอ่านอักษรในจีโนมของนกพิราบแพสเซนเจอร์ได้ราว 1,000 ล้านตัวแล้ว  เชิร์ชเองยังไม่สามารถสังเคราะห์หรือสร้างจีโนมของสัตว์ชนิดหนึ่งได้อย่างครบถ้วนสมบูรณ์จากข้อมูลพื้นฐานที่สุดเหล่านี้  แต่เขาได้คิดค้นเทคโนโลยีที่ช่วยให้สามารถสร้างชิ้นส่วนดีเอ็นเอในลำดับใดๆที่ต้องการ  ทำให้ในทางทฤษฎีเขาสามารถผลิตยีนที่มีลักษณะสืบสายพันธุ์ของนกพิราบแพสเซนเจอร์อย่างเช่น  หางที่ยาว  แล้วตัดต่อเข้ากับจีโนมของสเต็มเซลล์จากนกพิราบป่า

สเต็มเซลล์ของนกพิราบป่าที่มีจีโนมซึ่งผ่านการตัดแต่งนี้สามารถกลายสภาพเป็นเซลล์สืบพันธุ์  ซึ่งเป็นเซลล์ตั้งต้นของไข่และสเปิร์ม  จากนั้นจึงฉีดเซลล์เหล่านี้เข้าสู่ไข่ของนกพิราบป่า  ลูกนกที่ฟักจากไข่เหล่านี้อาจมีหน้าตาเหมือนพิราบป่าทั่วไป  แต่จะมีไข่หรือสเปิร์มที่เต็มไปด้วยดีเอ็นเอตัดต่อ  เมื่อลูกนกเหล่านี้โตเต็มวัยและจับคู่ผสมพันธุ์ไข่ของพวกมันจะให้กำเนิดลูกนกพิราบที่มีลักษณะสืบสายพันธุ์เฉพาะของนกพิราบแพสเซนเจอร์  นกในชั่วรุ่นนี้สามารถนำมาผสมข้ามสายพันธุ์ไปเรื่อยๆ  เพื่อให้นักวิทยาศาสตร์คัดเลือกนกที่มีลักษณะใกล้เคียงกับชนิดพันธุ์ที่สาบสูญมากขึ้นเรื่อยๆ

ในทางทฤษฎี  เทคนิคหรือวิธีการปรับแต่งจีโนมของเชิร์ชสามารถประยุกต์ใช้กับสัตว์ทุกชนิดพันธุ์ที่ญาติใกล้ชิด ยังดำรงเผ่าพันธุ์อยู่ในปัจจุบัน  และมีจีโนมที่สามารถนำมาปรับแต่งหรือจัดโครงสร้างใหม่ได้  ที่ผ่านมา  นักวิทยาศาสตร์มีเทคโนโลยีซึ่งสามารถรังสรรค์ยีนเกือบทั้งหมดที่ต้องใช้ในการสร้างแมมมอทขึ้นมาใหม่แล้วกระบวนการต่อไปคือการใส่และตัดแต่งยีนเหล่านี้เข้าสู่สเต็มเซลล์ของช้าง

แม้การชุบชีวิตแมมมอทและนกพิราบแพสเซนเจอร์ จะไม่ใช่เรื่องเพ้อฝันอีกต่อไป  แต่ความเป็นจริงยังอยู่อีกห่างไกล  ทว่าสำหรับชนิดพันธุ์ที่สาบสูญอีกชนิดหนึ่ง  กรอบเวลาที่ใช้อาจสั้นกว่ามาก  อันที่จริง อย่างน้อยก็พอมีโอกาสที่เราอาจได้เห็นพวกมันกลับมาท่องโลกอีกครั้ง  ก่อนที่สารคดีเรื่องนี้จะได้รับการตีพิมพ์ด้วยซํ้า

สัตว์ที่เรากำลังพูดถึงอยู่นี้คือความหลงใหลของกลุ่มนักวิทยาศาสตร์ชาวออสเตรเลียนำโดยไมเคิล  อาร์เชอร์  ซึ่งขนานนามความพยายามของพวกตนในครั้งนี้ว่า โครงการลาซารัส (Lazarus Project)  เพื่อป้องกันกระแสความคาดหวังซึ่งมักเกิดกับโครงการที่มีเป้าหมายอันทะเยอทะยาน อาร์เชอร์และเพื่อนร่วมทีมจึงปิดปากเงียบ  จนกว่าโครงการจะมีผลสัมฤทธิ์เบื้องต้นพอให้เปิดเผยได้

ช่วงเวลานั้นมาถึงแล้ว  เมื่อต้นเดือนมกราคมที่ผ่านมา อาร์เชอร์และเพื่อนร่วมทีมเปิดเผยว่า  พวกเขากำลังพยายามคืนชีพให้กบออสเตรเลียสองชนิดพันธุ์ใกล้เคียง  ก่อนหน้าที่พวกมันจะสูญพันธุ์ไปในช่วงกลางทศวรรษ 1980  กบทั้งสองชนิดมีวิธีการสืบพันธุ์อันเป็นเอกลักษณ์และน่าทึ่งเหมือนกัน  กล่าวคือ  กบเพศเมียจะวางไข่เป็นแพเพื่อให้เพศผู้ปล่อยนํ้าเชื้อมาผสม  จากนั้นเพศเมียจะกลืนไข่ทั้งหมดเข้าไป  ฮอร์โมนตัวหนึ่งในไข่ทำให้กบเพศเมียหยุดสร้างกรดในกระเพาะอาหาร  ผลที่ตามมาคือกระเพาะอาหารของมันทำหน้าที่ประหนึ่งมดลูก  สองสามสัปดาห์ต่อมา กบเพศเมียก็เปิดปากและสำรอกลูกกบที่พัฒนาเต็มที่แล้วออกมา

กระบวนการสืบพันธุ์อันน่าทึ่งนี้เป็นที่มาของชื่อสามัญของกบสองชนิดนี้ว่า  กบอุ้มท้อง (gastric brooding frog)  ทั้งชนิดพันธุ์ถิ่นเหนือ (Rheobatrachus vitellinus) และชนิดพันธุ์ถิ่นใต้ (Rheobatrachus silus)

แต่ไม่นานหลังจากนักวิจัยเริ่มศึกษากบสองชนิดนี้  พวกมันก็สูญพันธุ์ไป  แอนดรูว์  เฟรนช์  ผู้เชี่ยวชาญด้านการโคลนจากมหาวิทยาลัยเมลเบิร์นและสมาชิกโครงการลาซารัส  บอกว่า “พวกมันยังอยู่ดีๆ อยู่เลย แต่พอนักวิทยาศาสตร์กลับมาดู  พวกมันกลับหายหน้าไปหมด”

เพื่อนำกบเหล่านี้กลับมาอีกครั้ง  นักวิทยาศาสตร์ใช้เทคนิคการโคลนอันลํ้าสมัยในการฉีดนิวเคลียสของกบอุ้มท้องเข้าสู่ไข่ของกบหนองออสเตรเลียและกบลายที่ผ่านการสกัดเอาสารพันธุกรรมออกไปแล้ว

อาร์เชอร์เผยว่า  “อันที่จริง  ตอนนี้เรามีตัวอ่อนของกบชนิดนี้แล้วครับ  เรามาได้ไกลพอดูเชียวละ”  นักวิทยาศาสตร์ในโครงการลาซารัสมั่นใจว่า  ตอนนี้พวกเขาต้องการเพียงไข่คุณภาพดีจำนวนมากขึ้นเพื่อให้งานรุดหน้า  เฟรนช์ บอกว่า “เรามาถึงจุดที่เป็นแค่เรื่องของจำนวนแล้วละครับ” เขาหมายถึงจำนวนกบอุ้มท้องที่สามารถโคลนและปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ

ความแปลกที่ไม่มีใครเหมือนด้านการสืบพันธุ์ของกบอุ้มท้องทำให้เราเห็นคุณค่ายามเมื่อมันสูญพันธุ์ไป  แต่เราควรนำพวกมันกลับมา จริงๆ หรือ  โลกจะรุ่มรวยขึ้นอย่างมากกระนั้นหรือ  หากมีกบเพศเมียที่เลี้ยงลูกน้อยในกระเพาะอาหาร  เฟรนช์ โต้แย้งด้วยการชี้ให้เห็นประโยชน์ที่เป็นรูปธรรม  เช่น องค์ความรู้เกี่ยวกับกระบวนการสืบพันธุ์ที่ได้จากกบเหล่านี้ แต่สำหรับนักวิทยาศาสตร์อีกหลายคน  การคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญเป็นเพียงสิ่งที่เบี่ยงเบนความสนใจของเราไปจากภารกิจเร่งด่วนที่ต้องดำเนินการ  เพื่อป้องกันการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ (mass extinction)

จอห์น  วีนส์  นักชีววิทยาเชิงวิวัฒนาการจากมหาวิทยาลัยสโตนีบรุกในนิวยอร์ก  ชี้ว่า  “ในเมื่อเรามีความจำเป็นเร่งด่วนที่จะต้องปกป้องชนิดพันธุ์และถิ่นอาศัยซึ่งถูกคุกคาม ทำไมต้องลงทุนหลายล้านดอลลาร์สหรัฐไปกับการ ‘ชุบชีวิต’ ชนิดพันธุ์เพียงหยิบมือด้วย  ทั้งๆ ที่ยังมีอีกหลายล้านชนิดรอให้เราค้นพบ  ศึกษา  และปกป้อง”

ผู้สนับสนุนการคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญแก้ต่างว่า  เทคโนโลยีการโคลนและการตัดต่อพันธุกรรมซึ่งพัฒนาขึ้นเพื่อนำชนิดพันธุ์ที่สาบสูญกลับคืนมา  อาจช่วยอนุรักษ์ชนิดพันธุ์ที่สุ่มเสี่ยงได้เช่นกัน  โดยเฉพาะพวกที่ไม่สามารถขยายพันธุ์ได้ง่ายในสถานเพาะเลี้ยง  และแม้ว่าเทคโนโลยีชีวภาพที่ลํ้าสมัยอาจมีราคาแพงมากในช่วงแรก  แต่ก็มีหนทางที่จะถูกลงได้อย่างรวดเร็ว  จอร์จ  เชิร์ช เสริมว่า “บางคนอาจเคยคิดว่า  วัคซีนโปลิโอเป็นสิ่งดึงความสนใจไปจากการพัฒนาปอดเหล็ก [เครื่องช่วยหายใจสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการทางปอดจากโปลิโอ]  ยากนะครับที่จะบอกล่วงหน้าว่า  อะไรเป็นสิ่งไม่จำเป็นและอะไรเป็นทางออก”

แต่แม้เชิร์ชและเพื่อนร่วมงานอาจสามารถนำลักษณะสืบสายพันธุ์ทุกอย่างอันเป็นเอกลักษณ์ของนกพิราบแพสเซนเจอร์ไปไว้ในนกพิราบป่า  คำถามคือสิ่งมีชีวิตที่ได้จะเป็นนกพิราบแพสเซนเจอร์อย่างแท้จริง  หรือเป็นเพียงผลผลิตจากความอยากรู้อยากเห็นของมนุษย์  ถ้าอาร์เชอร์ และเฟรนช์สร้างกบอุ้มท้องขึ้นมาได้จริงสักตัวหนึ่ง  นั่นหมายความว่า  พวกเขาได้นำชนิดพันธุ์ที่สาบสูญกลับมาสู่โลกได้แล้วจริงหรือ  คำถามต่อไปคือ  เราควรเก็บประชากรกบเหล่านั้นไว้ในห้องปฏิบัติการหรือสวนสัตว์ที่ผู้คนสามารถมาศึกษา  หรือควรปล่อยพวกมันคืนสู่ธรรมชาติ  เพื่อให้เป็นการคืนชีวิตแก่ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญอย่างแท้จริง

สจวร์ต  พิมม์  นักชีววิทยาเชิงอนุรักษ์จากมหาวิทยาลัยดุ๊ก  ให้ทรรศนะว่า ”ประวัติศาสตร์ของการปล่อยสัตว์ต่างๆ กลับคืนสู่ธรรมชาติหลังสูญพันธุ์ไปแล้วเต็มไปด้วยความยุ่งยาก”  ตัวอย่างหนึ่งคือความพยายามในการเพิ่มประชากรโอริกซ์พันธุ์อาหรับในธรรมชาติ  หลังจากปล่อยพวกมันสู่ถิ่นอาศัยแห่งหนึ่งทางตอนกลางของประเทศโอมานเมื่อปี 1982 เกือบทั้งหมดถูกพวกลักลอบล่าสัตว์สังหาร

การล่าหาใช่ภัยคุกคามเพียงประการเดียว  โลมาแม่นํ้าแยงซีเกียงสูญพันธุ์ไปเพราะมลภาวะและแรงกดดันอื่นๆ จากประชากรมนุษย์ในลุ่มนํ้าแยงซีเกียง  ทุกวันนี้ สถานการณ์ในพื้นที่แถบนั้นยังยํ่าแย่ไม่ต่างไปจากเดิม  ขณะที่ในหลายพื้นที่ทั่วโลกกบกำลังถูกฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ด้วยโรคเชื้อราไคทริดซึ่งมีมนุษย์เป็นพาหะ  หากวันใดวันหนึ่ง นักชีววิทยาในออสเตรเลียปล่อยกบอุ้มท้องลงสู่ลำธารในภูเขาที่เคยเป็นแหล่งอาศัย  พวกมันก็อาจสูญพันธุ์ไปอีกครั้งในเวลาอันรวดเร็ว

เกลนน์  ออลเบรกต์  นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยเมอร์ด็อกในออสเตรเลีย  บอกว่า  “หากปราศจากสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมเพื่อให้สัตว์สูญพันธุ์ที่เรานำกลับคืนมาได้อยู่อาศัย  สิ่งที่เราลงทุนลงแรงไปทั้งหมดก็เปล่าประโยชน์  แล้วไหนจะเม็ดเงินอีกมหาศาล”

แม้การคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญจะสามารถทำได้จริงในทางปฏิบัติ  คำถามก็ยังไม่หมดสิ้น  นกพิราบแพสเซนเจอร์อาจพบว่า  ผืนป่าที่ได้รับการฟื้นฟูทางตะวันออกของสหรัฐฯเป็นบ้านที่พร้อมสรรพ  แต่นั่นจะไม่เท่ากับเป็นการนำสิ่งมีชีวิตที่ผ่านการตัดแต่งทางพันธุกรรมเข้าสู่สิ่งแวดล้อมหรอกหรือ  นกพิราบแพสเซนเจอร์เหล่านี้จะเป็นแหล่งของไวรัสที่อาจล้างเผ่าพันธุ์นกชนิดอื่นหรือเปล่า  ผู้คนในเมืองต่างๆ จะรู้สึกอย่างไรกับนกพิราบสายพันธุ์ใหม่ที่มาเยี่ยมถึงประตูบ้าน  แล้วทำให้ถนนหนทางเปรอะเปื้อนไปด้วยมูลนกสีขาวราวหิมะ

ผู้สนับสนุนการคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญขบคิดคำถามเหล่านี้อยู่  และส่วนใหญ่เชื่อว่าปัญหาต้องได้รับการแก้ไข  ก่อนที่โครงการใหญ่ๆ จะเดินหน้าต่อไป  แฮงก์  กรีลี  นักชีวจริยศาสตร์ชั้นนำจากมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ดแสดงความสนใจที่จะศึกษาประเด็นทางจริยธรรมและกฎหมายที่เกี่ยวข้อง  แต่สำหรับกรีลีและคนอีกจำนวนมาก ความจริงที่ว่าวิทยาศาสตร์ได้พัฒนามาถึงจุดที่เราสามารถทำให้ภารกิจอันน่าตื่นตะลึงนี้กลายเป็นจริงได้  เป็นเหตุผลหนักแน่นเพียงพอที่จะสนับสนุนการคืนชีวิตให้ชนิดพันธุ์ที่สาบสูญ  มากกว่าที่จะปฏิเสธหรือประณามแนวคิดนี้

กรีลีบอกผมว่า “สาเหตุที่ผมสนใจเรื่องนี้ก็คือ  นี่เป็นแนวคิดที่เจ๋งจริงๆ ครับ  เยี่ยมสุดๆ ไปเลย  ถ้าได้เห็นเสือเขี้ยวดาบตัวจริงสักตัว”

เรื่อง คาร์ล ซิมเมอร์
ภาพถ่าย รอบบ์ เคนดริก

เผยแพร่ครั้งแรกในนิตยสาร เนชั่นแนล จีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย เดือนเมษายน 2556

อ่านเพิ่มเติม เหตุใด ไดโนเสาร์สูญพันธุ์ ไปจากโลก – ที่มาอาจไม่ใช่เพียงแค่อุกกาบาตชนโลกเท่านั้น