ไขคำตอบจากจินดามณี

“จะรู้ได้อย่างไรว่าคนสมัยก่อนออกเสียงอย่างไร ต้องดูจากหลักฐานหลายอย่างประกอบกันครับ” ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ หัวหน้าภาควิชาภาษาศาสตร์ จากคณะอักษรศาสตร์จุฬาฯ เช่นกันกล่าว โดยระบุว่าจินดามณีฉบับของพระโหราธิบดีเป็นฉบับที่ใช้ในการหาคำตอบได้ดี เนื่องจากภายในให้ข้อมูลชัดเจนว่าการจะออกเสียงภาษาไทยนั้นควรผันอักษรอย่างไร “ในจินดามณีระบุว่า เสียงวรรณยุกต์ต้องออกเสียงสูง ข้างในเขาจะเขียนไว้ชัดเจนเลยว่ารูปเอกอยู่บนบรรทัดที่สูงกว่ารูปสามัญ” ว่าแล้วอาจารย์พิทยาวัฒน์ ก็ลองผันอักษร กา ก่า ก้า ในแบบของชาวอยุธยาให้ฟัง ซึ่งผลที่ออกมาแปร่งหูใช้ได้เลยทีเดียว

อีกหนึ่งความแตกต่างที่ชัดเจนของการออกเสียงก็คือสระสั้น-ยาว “ประเด็นนี้ไม่ได้มีหลักฐานระบุไว้ครับ แต่เราสืบหาร่องรอยได้จากในภาษาอื่น ๆ ที่อยู่ในตระกูลภาษาไท-กะไดได้ เช่น ในภาษาลาว, ไทยใหญ่ หรือในภาษาคำเมืองเองคำบางคำที่ในสมัยก่อนออกเสียงยาวก็ยังคงออกเสียงยาวอยู่ หรือคำที่ออกเสียงสั้นก็ยังคงเหมือนเดิม” อาจารย์พิทยาวัฒน์กล่าว ดูเหมือนว่าคนที่เป็นฝ่ายเปลี่ยนไปจะมีแต่เราชาวกรุงเทพฯ ที่ออกเสียงสระสั้นยาวบางคำผิดเพี้ยนไปจากอดีต “ถ้าดูจากเอกสารของพจนานุกรมสัพะพะจะนะในสมัยรัชกาลที่ 4 จะเห็นว่าคำต่าง ๆ ยังมีลักษณะการออกเสียงแบบดั้งเดิมอยู่ ดังนั้นเราก็สามารถสรุปได้ว่าในสมัยสมเด็จพระนารายณ์สระบางคำยังไม่ได้ยืดขึ้นหรือหดลงเช่นในปัจจุบัน”

คุยกับคุณพี่หมื่น

เมื่อถามว่าหากเราสามารถย้อนเวลาได้จริง ในเมื่อภาษาไทยมีคำศัพท์และสำเนียงที่ต่างจากปัจจุบันอยู่พอควร ถ้าเช่นนั้นเราจะสามารถพูดคุยสื่อสารกับผู้คนในอดีตได้หรือไม่? 80 – 90% คือตัวเลขที่อาจารย์พิทยาวัฒน์ ประมาณให้ว่าสื่อสารได้อย่างแน่นอน “สำหรับคนไทยกรุงเทพฯ ปัจจุบัน ผมคิดว่าสื่อสารได้ไม่มีปัญหาครับ เพราะว่าคำศัพท์พื้นฐานก็ไม่ได้เปลี่ยนอะไรมาก” ส่วนเรื่องสำเนียงหากใช้เวลาไม่นานก็สามารถปรับตัวให้คุ้นหูได้

“ถ้าย้อนเวลาได้ ผมอยากจะดูมากเลยครับว่าผู้คนสมัยก่อนเขาใช้ศัพท์กันอย่างไร ออกเสียงกันอย่างไร เพราะว่าในการศึกษาภาษาพูดของผู้คนสมัยโบราณ เรามีหลักฐานน้อยมากครับต้องอาศัยการปะติดปะต่อเชื่อมโยงมากเหมือนกัน” อาจารย์พิทยาวัฒน์กล่าว ซึ่งหากเกิดขึ้นจริงคงสนุกน่าดู ถ้าบรรดานักวิชาการหรือนักประวัติศาสตร์มีโอกาสได้เห็นอดีตปรากฎขึ้นอยู่ตรงหน้า ทุกการกระทำ ทุกอิริยาบถของผู้คนในสมัยนั้นคงถูกจับจ้องด้วยสายตากระหายใคร่รู้ องค์ความรู้ที่เคยศึกษาและคาดเดากันมาอาจเปลี่ยนแปลง เมื่อรากเหง้าที่แท้จริงของเราถูกเปิดเผย “ปัจจุบันมันเป็นผลของอดีตครับ ฉะนั้นการศึกษาอดีตของภาษาไทยจึงช่วยให้เราทำความเข้าใจได้ว่าทำไมภาษาที่เราใช้กันทุกวันนี้จึงเป็นแบบนี้ และมันมีที่มาอย่างไร” นอกจากนั้นอาจารย์พิทยาวัฒน์ยังเสริมว่าภาษาเป็นเครื่องมือการสื่อสารที่ถ่ายทอดความรู้สึกนึกคิดตลอดจนความเชื่อของผู้คนในสมัยก่อน ดังนั้นแล้วหากเราเรียนรู้เกี่ยวกับภาษาโบราณเหล่านี้ ก็อาจเปรียบได้กับการย้อนเวลาเช่นกัน

“ขณะนี้ที่เรากำลังพูดภาษาไทยกันอยู่ก็ภาษามีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลาครับ ทุกวันนี้ภาษาไทยรับอิทธิพลจากภาษาอังกฤษมาก ไม่เหมือนสมัยก่อนที่เราประยุกต์คำมาจากภาษาเขมรหรือบาลี อีกหนึ่งเรื่องคือเสียงของวรรณยุกต์ที่เปลี่ยนไปครับ ถ้าเทียบกับเมื่อ 50 – 60 ปีที่แล้ว เสียงเอก โท ตรี ก็ไม่เหมือนทุกวันนี้ ความเปลี่ยนแปลงมันเกิดขึ้นทีละน้อย ต้องรอดูกันต่อไปครับว่าภาษาไทยในวันข้างหน้าจะเป็นอย่างไร” อาจารย์พิทยาวัฒน์กล่าวปิดท้ายถึงแนวโน้มของภาษาไทยในอนาคต

เรื่อง ธนเสฏฐ์ ศิริวัฒนาดิเรก

ภาพ สรวิชญ์ ลือชาการ

อัตโนจะลาท่านไป แลขอให้ท่านทั้งปวงอยู่เป็นสุขเถิด ข้าพเจ้าตอบว่า อัตโนขอบใจท่านนักหนา อัตโนขอพรแก่พระเป็นเจ้าให้ชีต้นอยู่เป็นสุข แลให้ได้บำรุงศาสนาพระเป็นเจ้า ให้เป็นกุศลสืบไป ครั้นแล้วก็ลาไป

บันทึกการเดินทางไปฝรั่งเศสของโกษาปานหน้าที่ 3 สนทนากับคณะบาทหลวงคาเมลีต ซึ่งเป็นคริสต์ศาสนานิกายหนึ่งที่แพร่หลายในฝรั่งเศสสมัยของพระเจ้าหลุยส์ที่ 4

ขอบคุณข้อมูลจาก

อ.ดร.วิภาส โพธิแพทย์

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์

จินดามณี กรมศิลปากร

ย้อนรอยโกษาปาน “ต้นทางฝรั่งเศส” นิราศสยามต่างแดนเล่มแรก

ประชุมจดหมายเหตุออกพระวิสุทสุนทร

จากลายสือไทยสู่อักษรไทย

ประวัติโกษาปานและบันทึกการเดินทางไปฝรั่งเศส

อักษรไทยโบราณ ลายสือไทย และวิวัฒนาการอักษรของชนชาติไทย

คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร

คำศัพท์

อัตโน = ข้าพเจ้า

ออเจ้า = สรรพนามเรียกเธอ ใช้กับผู้ที่มีศักดิ์น้อยกว่า

เทื้อคาเรือน = หญิงสาวที่ถึงวัยต้องออกเรือนแล้วแต่ยังไม่มีคู่ครอง

ฟะรังคี = ฝรั่ง หรือชาวต่างชาติ

ฝีดาวู = ชนชั้นผู้ดีมีตระกูล มาจากคำว่า Fidalgo ในภาษาโปรตุเกส

เมืองแบรศ = เมือง Brest เมืองท่าชายฝั่งด้านตะวันตกของประเทศฝรั่งเศส

แลก็ = และ, กับ

สะเอือะ = น้ำข้นๆ ลอยเป็นฝาจับอยู่บนของเหลว เช่น สะเอือะนม

ลูกบ้าดำ = ผลไม้ชนิดหนึ่ง

ชีต้น = ใช้เรียกพระภิกษุในพระพุทธศาสนา

อ่านเพิ่มเติม

เปิดลายมือคุณพี่หมื่นตัวจริง จากเอกสาร “ต้นทางฝรั่งเศส”