บางปะกง : สายใยชีวิตแห่งพื้นที่ชุ่มน้ำ

การตระเวนถ่ายภาพพื้นที่ชุ่มน้ำในไทยและภูมิภาค เช่น แม่น้ำ บางปะกง นานกว่าทศวรรษ

ทำให้ช่างภาพเข้าใจความสัมพันธ์อันเปราะบางระหว่างสรรพสัตว์ ผู้คน และถิ่นอาศัย

ภาพถ่าย : เริงชัย คงเมือง และโครงการบางปะกง สายน้ำแห่งชีวิต

ตอนที่เริงชัย คงเมือง เริ่มถ่ายภาพปลาและสัตว์น้ำในแม่น้ำบางปะกงเมื่อสามสี่ปีก่อน เขาคิดว่าคงมีปลาเหลืออยู่ไม่กี่ชนิด

“ไม่คิดว่าปลาจะมีความหลากหลายมากขนาดนั้น และมีปลาที่เรายังไม่รู้จักอีกมาก ยิ่งเห็นปลาในธรรมชาติ ตอนถ่ายสวยมากครับ” เขาเล่า

เริงชัยใช้เวลาหนึ่งปีถ่ายภาพปลาในแม่น้ำบางปะกงได้ร่วมร้อยชนิด จากต้นน้ำที่เขาใหญ่ไปจนถึงปลายน้ำที่จังหวัดฉะเชิงเทรา ก่อนจะไหลลงสู่ทะเลที่อ่าวไทย เขาจึงพบเห็นปลาน้ำจืดแท้ๆ ปลาน้ำกร่อย และปลาทะเลอยู่ในแม่น้ำเดียวกัน รวมทั้งกระเบนราหูน้ำจืดที่แทบไม่พบในแม่น้ำเจ้าพระยาอีกแล้วด้วย

“มีครั้งหนึ่งที่ไม่คาดคิดคือ ผมถ่ายฉลามที่เข้ามาหากินในแม่น้ำ ห่างจากปากอ่าวเข้ามาน่าจะเกินสิบ กิโลเมตร (ทางรถ) ที่อำเภอบ้านโพธิ์ จังหวัดฉะเชิงเทรา” เริงชัยเล่า

เริงชัยพบว่า การที่มีปลามากมายและหลากหลายชนิดเป็นตัวชี้วัดว่า แม่น้ำบางปะกงยังมีความหลากหลายทางระบบนิเวศ “มีปลานักล่าค่อนข้างมาก อย่างกระเบนราหู ฉลาม กะพง” เขาบอกว่าเป็นเพราะมีปลาเล็กปลาน้อยที่เป็นอาหารอยู่มาก ถ้าปลาผู้ล่ามีความหลากหลาย ก็แสดงว่าประเภทของอาหารก็หลากหลายตามไปด้วย ตอนที่เริงชัยออกเรือไปกับชาวบ้าน เขาพบว่าชาวบ้านไม่ต้องเตรียมเหยื่อไปตกปลา แต่ “ไปจับเอาข้างหน้า” เพียงหย่อนเบ็ดลงไปก็ได้ปลาขนาดฝ่ามือสำหรับใช้เป็นเหยื่อตกปลาใหญ่ได้ “รวดเร็วมากครับ หย่อนตรงไหนก็เจอปลา”

แม่น้ำบางปะกงไม่มีเขื่อนกั้นและไม่ได้ไหลผ่านเมืองใหญ่หลายเมืองเฉกเช่นแม่น้ำเจ้าพระยา เริงชัยบอกว่ายังเหลือพื้นที่ธรรมชาติ เช่น ป่าจากที่เชื่อมต่อกับพื้นที่เกษตรกรรมอยู่ ในหน้าน้ำหลาก ปลายังขึ้นไปวางไข่ได้ อย่างไรก็ตาม แม่น้ำบางปะกงก็เผชิญปัญหาการปล่อยน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมซึ่งส่งผลกระทบทำให้ปลาที่อยู่ตามหน้าดินลอยตายดังที่เป็นข่าวเนืองๆ

ตอนเป็นเด็ก เริงชัยคุ้นเคยกับการจับปลาจากลำห้วยใกล้บ้านที่ไหลลงอ่างเก็บน้ำที่ชัยภูมิ ได้เห็นความอุดมสมบูรณ์ของชนิดและจำนวนของปลา เขาจึงรู้ดีว่าเมื่อลำน้ำถูกตัดขาดหรือถูกปิดกั้นเพื่อทำเขื่อนหรืออ่างเก็บน้ำ ปลาที่เคยเห็นตอนเด็กจะหายไป “ปลาที่ต้องอพยพตามน้ำไหลเดินทางไกลขึ้นมาวางไข่ไม่ได้ เหลืออยู่แต่ปลาที่ชอบน้ำนิ่ง”

เริงชัย คงเมือง ถ่ายภาพแม่น้ำและพื้นที่ชุ่มน้ำทั้งในไทยและต่างประเทศมานานกว่าหนึ่งทศวรรษ “ตั้งแต่ยังถ่ายด้วยฟิล์มอยู่ครับ” เขากล่าว – นิรมล มูนจินดา