ลิ้นและการรับรส เป็นระบบหนึ่งในร่างกายที่เกี่ยวข้องกับเรื่องโภชนาการ และระบบย่อยอาหารของมนุษย์

ลิ้นและการรับรส – ลิ้น (Tongue) คือ อวัยวะรับสัมผัสที่พิเศษอย่างยิ่งของมนุษย์ ประกอบขึ้นจากชุดกล้ามเนื้อที่สามารถเคลื่อนไหวได้ดี มีเส้นเลือดและเส้นประสาทจำนวนมาก กล้ามเนื้อลิ้นมีรูปร่างเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีความยาวเฉลี่ยประมาณ 10 เซนติเมตร ปกคลุมด้วยชั้นเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (Connective Tissue) หนาแน่นและเยื่อบุพิเศษหรือเยื่อเมือกสีชมพูที่เรียกว่า “มิวโคซา” (Mucosa) ทำหน้าที่รักษาความชุ่มชื้นบนพื้นผิวของลิ้น

โครงสร้างของลิ้นสามารถจำแนกออกเป็น 3 ส่วนย่อย คือ

ปลายลิ้นและด้านข้างของลิ้น : ส่วนของกล้ามเนื้อที่สามารถเคลื่อนไหวได้ดี

ด้านหลังของลิ้น : พื้นผิวด้านบนของลิ้น ประกอบด้วยเซลล์ประสาทจำนวนมาก ทำหน้าที่รับสัมผัสและรับรู้รสชาติต่าง ๆ

ฐานหรือโคนลิ้น : ส่วนของกล้ามเนื้อที่ไม่สามารถเคลื่อนไหวได้อย่างอิสระ ซึ่งเป็นส่วนที่เชื่อมต่อกับฐานของช่องปาก มีกล้ามเนื้อและเส้นเอ็นต่าง ๆ ทำหน้าที่ยึดลิ้นกับกระดูกไฮออยด์ (Hyoid Bone) ให้อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสมในลำคอ

พาพิลลาและตุ่มรับรส

บริเวณผิวลิ้นที่มีลักษณะขรุขระประกอบขึ้นจากปุ่มขนาดเล็กที่เรียกว่า “พาพิลลา” (Papillae) กระจายตัวอยู่ทั่วทั้งลิ้น ทำหน้าที่เพิ่มผิวสัมผัสในการรับความรู้สึกจากอาหารและรับรู้รสชาติต่าง ๆ ผ่าน “ตุ่มรับรส” (Taste Buds) ขนาดเล็ก 4 ชนิด โดยที่ตุ่มรับรสแต่ละชนิดทำหน้าที่รับรสชาติที่แตกต่างกันออกไป ไม่ว่าจะเป็นรสหวาน รสขม รสเค็ม และรสเปรี้ยว

ในอดีต ผู้คนจำนวนมากเข้าใจว่าตุ่มรับรสแต่ละชนิดมีตำแหน่งที่เฉพาะเจาะจงบนลิ้น เช่น เราจะรับรู้รสหวานได้จากบริเวณปลายลิ้นที่มีตุ่มรับรสหวาน ตุ่มรับรสเค็มจะอยู่บริเวณด้านข้างลิ้น หรือตุ่มรับรสขมอยู่บริเวณโคนลิ้น

แต่ในความเป็นจริงแล้ว ตุ่มรับรสทั้ง 4 ชนิดกระจายตัวอยู่ทั่วทุกบริเวณของลิ้น ตั้งแต่ 2,000 ถึง 10,000 ตุ่ม โดยที่บริเวณต่าง ๆ ที่เฉพาะเจาะจงเหล่านั้นเป็นเพียงส่วนที่สามารถรับรสชาติดังกล่าวได้ไวกว่าบริเวณอื่นเท่านั้น อีกทั้ง ตุ่มรับรสยังกระจายตัวอยู่ทั้งบนเพดานปากและในลำคออีกด้วย

นอกจากนี้ ตุ่มรับรสต่าง ๆ ยังประกอบไปด้วยเซลล์รับรส (Taste Receptor Cells) หรือเซลล์ประสาทที่ทำหน้าที่เชื่อมโยงกับศูนย์รวมประสาท ซึ่งทำหน้าที่ส่งสัญญาณทางเคมีที่ได้รับต่อไปยังสมอง เพื่อแปลสัญญาณและความหมายของรสชาติอาหารที่รับประทานเข้าไป โดยอาศัยประสาทสมองคู่ที่ 7 (Facial Nerve) ซึ่งรับรสจากบริเวณปลายลิ้นและด้านข้างของลิ้นและประสาทสมองคู่ที่ 9 (Glossopharyngeal) จากโคนลิ้น

หน้าที่ของลิ้น

• ช่วยในกระบวนการรับประทาน ทั้งการคลุกเคล้าอาหาร บดอาหาร การดื่ม การดูด รวมไปถึงการกลืน
• รับสัมผัสและรสชาติของอาหาร ช่วยคัดกรองอาหารและสิ่งแปลกปลอมก่อนเข้าร่างกาย รวมถึงกระตุ้นการทำงานของน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร
• ช่วยในการพูดและการออกเสียงคำต่าง ๆ
• ป้องกันเชื้อโรคที่ผ่านเข้ามาทางช่องปาก จากการทำงานของต่อมทอนซิลต่าง ๆ

สิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีความสามารถในการรับรู้สารเคมีต่าง ๆ รอบตัวผ่านทางประสาทสัมผัสและอวัยวะที่แตกต่างกันออกไป โดยเฉพาะในสัตว์มีกระดูกสันหลังที่อาศัยอยู่บนบกอย่างมนุษย์เรา มีลิ้นที่เป็นอวัยวะรับความรู้สึกที่มีลักษณะพิเศษอย่างยิ่ง สามารถทำให้มนุษย์รับรู้ถึงรสชาติและรสสัมผัสจากอาหารและสารต่าง ๆ ที่ผ่านเข้ามาทางช่องปาก และทำให้มนุษย์สามารถเพลิดเพลินไปกับอาหารและการกินต่างจากสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น ๆ

สืบค้นและเรียบเรียง
คัดคณัฐ ชื่นวงศ์อรุณ และณภัทรดนัย

ข้อมูลอ้างอิง
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279407/
https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/87663/-scibio-sci-
https://il.mahidol.ac.th/e-media/nervous/3_9.htm

อ่านเพิ่มเติม ขยะอาหาร (Food Waste) และการสูญเสียอาหาร (Food Loss)