ตัวอย่างที่เรารอคอย

เช้าวันรุ่งขึ้น วิทู สหายชาวกระเหรี่ยงของผมหอบตาข่ายเดินผ่านแคมป์ของเราไป “ขอดูหน่อยได้ไหม ได้ปลาอะไรบ้าง” แอรอนตะโกนถามวิทู “ดูหน่อย” ของแอรอนไม่เป็นไปตามคำพูด เพราะเขาวัดขนาด ชั่งน้ำหนัก ถ่ายรูป และตัดครีบเก็บตัวอย่างของปลาทุกตัว ที่วิทูดักมาได้นอกเขตอนุรักษ์

อารอนเก็บข้อมูลของปลาที่ชาวบ้านจับได้ร่วมกับคนท้องถิ่นจากหลายหมู่บ้านมานานนับปีแล้ว เป้าหมายของเขาคือพิสูจน์ว่าการมีเขตอนุรักษ์ปลาหน้าหมู่บ้านมีผลให้ชาวบ้านจับปลานอกเขตได้ดีขึ้นมากแค่ไหนเมื่อเทียบกับหมู่บ้านที่ไม่มีเขตอนุรักษ์ คำตอบนั้นดูจะชัดเจนจากจำนวนปลาในตาข่าย แต่ผลการวิจัยและตัวเลขที่ชัดเจนจะมีประโยชน์อีกมาก

สายของคันเบ็ดฟลายขนาดเล็กของผมถูกกระชากออกไปด้วยแรงมหาศาลของบางอย่างที่อยู่ใต้น้ำ โดยไม่ทันระวังตัว มือจับของรอกตีมือผมดัง “ปั๊กๆๆๆๆ” หลังจากเจรจาด้วยกำลังกันพักใหญ่ ผมก็ตะโกนเรียกจูลี และดร.เดฟ ที่ตกปลาอยู่ใกล้ๆ “ผมคิดว่าเขาเป็น Tor นะครับ” ใช่แล้วปลาตัวนั้นเป็นปลาเวียน ปลาในสกุล Tor ประเภทเดียวกับโกลเดนมาห์เซียร์ที่ภูฏานหรืออินเดีย ปลาที่คนส่วนหนึ่งว่าเป็นประเภทเดียวที่นับเป็นมาห์เซียร์ ปลาที่เราต้องการติดวิทยุแต่ยังตกไม่ได้แม้แต่ตัวเดียว

ดร.เดฟ เล่าให้ผมฟังก่อนหน้านี้ว่า ปลาในสกุล Neolissochilus หรือปลาพลวงนั้นอาจจะมีอายุยืนยาวถึง 15 ปี แต่ Tor หรือปลาเวียน อาจจะมีอายุยืนยาวถึง 2 เท่า และมีขนาดใหญ่กว่ามาก
ปลาเวียนตัวที่ผมจับได้ตัวไม่ใหญ่นัก ยังมีปลาเวียนที่ใหญ่กว่านี้หลายเท่าในลำน้ำเงา อาหารของปลาเวียนคือ Nymph หรือตัวอ่อนของแมลงตัวเล็กจิ๋วที่อาศัยอยู่ตามหน้าดินของลำน้ำตัวอ่อนของแมลงเป็นแหล่งอาหารกว่าร้อยละ 80 ของปลาน้ำจืดเกือบทุกชนิด จูลีบอกว่า เธอรู้สึกแปลกใจมากที่ปลาเวียนตัวนี้มีสีและลายเหมือนกับปลาพลวงในลำน้ำจนแทบแยกไม่ออก จากประสบการณ์ที่ผ่านมา เขาไม่เคยเห็นปลาในสกุล Tor และ Neolissochilus มีสีเหมือนกันมาก่อน

ดร.อภินันท์ บอกว่า ปลาเวียนเป็นปลาที่กินอาหารที่พื้นหน้าดินของลำน้ำเท่านั้น สังเกตได้จากปากของมันที่อยู่ด้านล่าง แต่ดร.เดฟ บอกว่าที่ภูฏานเขาจับ Tor ได้มากมายจากเหยื่อปลอมเหมือนลูกปลาที่อยู่กลางน้ำ ดูเหมือนว่ายังมีอะไรอีกมากมายที่เราไม่รู้เกี่ยวกับมาห์เซียร์ หลังจากการผ่าตัดใส่เครื่องส่งวิทยุ เราดูแลปลาเวียนตัวนั้นให้ฟื้นเต็มที่ ผมเฝ้ามองการปฏิบัติต่อปลาอย่างถะนุถนอมของจูลีและดร.เดฟ อย่างชื่นชม

เมื่อพักฟื้นนานพอแล้ว ผมก็ได้เห็นปลาเวียนตัวนั้นว่ายจากมือผมออกไปสู่สายน้ำอย่างแข็งแรง มันและเพื่อนๆ ของมันอีกเกือบสามสิบตัวที่ได้รับการติดเครื่องส่งสัญญาณวิทยุในครั้งนี้จะบอกเล่าอะไรให้กับเราได้อีกมาก และอาจจะนำเราไปสู่การอนุรักษ์ปลาน้ำจืดอีกหลายชนิดอย่างยั่งยืน

จากลาอย่างมีความหวัง

ผมขับรถออกจากแม่เงาเพียงลำพัง การได้อยู่คนเดียวขณะขับรถเป็นช่วงเวลาที่ผมจะได้ทบทวนอะไรมากมาย การมาตกปลาเพื่อทำวิจัยที่แม่เงาครั้งนี้เป็นการตกปลาที่ยาวนานที่สุดนานเสียจนผมไม่อยากจับคันเบ็ดในวันท้ายๆ (คนที่รู้จักผมดีอาจจะไม่เชื่อคำพูดของผมตรงนี้) นอกจากได้ตกปลาในแบบที่มีความหมายที่สุดแล้ว ผมยังได้ความรู้ที่เปลี่ยนมุมมองของผมต่อปลาให้ลึกซึ้งขึ้นอีก ที่สำคัญผมได้มิตรภาพจากผู้คนที่ทุ่มเทให้กับการอนุรักษ์โดยไม่ต้องการสิ่งตอบแทน และแนวทางของพวกเขาล้วนอ้างอิงกับความจริงทางวิทยาศาสตร์โดยไม่อิงกระแสอารมณ์

บนเส้นทางสายเดียวกัน ไม่นานนักผมก็ผ่านแม่น้ำสายหนึ่งที่ผมเคยคิดว่างดงามนัก และผมเคยคิดจะมาถ่ายภาพแม่น้ำสายนี้ในแสงแดดยามเช้า ผู้คนมากมายก็คงคิดเช่นนั้น เพราะในฤดูแล้งเช่นนี้แม่น้ำสายตรงหน้าคลาคล่ำไปด้วยผู้คนที่นั่งกินอาหารอยู่ริมน้ำ แต่หากในความเป็นจริงแล้ว แม่น้ำสายนี้คือสายน้ำที่ปราศจากชีวิต มันตายไปนานแล้วจากตะกอนที่ไหลลงมาถมหน้าดินของลำน้ำ เมื่อตะกอนทับถมมากขึ้น แมลงที่อาศัยวางไข่ที่ก้อนหินก็ไม่สามารถทำได้ เมื่อไม่มีแมลงเป็นอาหาร ปลาธรรมชาติหลายชนิดก็สูญหายไปจากลำน้ำ

ผมยืนมองสายน้ำที่ตื้นเขินนั้นด้วยความหวังว่า ปลาพลวงและปลาเวียน ปลาที่แทบไม่มีความสำคัญอะไรต่อคนเมืองอาจจะเป็นตัวช่วยให้สายน้ำเงาและสายน้ำอื่นๆ ยังคงมีชีวิตและไหลอย่างอิสระต่อไปโดยไม่มีสิ่งขวางกั้น

เรื่องและภาพ ธัชรวี หาริกุล

เรื่องอื่นๆ ที่น่าสนใจ: ปลากัดได้รับการยกย่องให้เป็นปลาประจำชาติ